Het eerste kabinet-Van Agt (1977-1981) heeft zijn termijn afgemaakt, maar vaak was het een dubbeltje op zijn kant. Meestal dreigde er een crisis doordat een minderheid in het CDA dwarslag. Deze fractie bestond voor een deel uit ‘loyalisten’, die liever met de PvdA hadden geregeerd, maar die bereid waren gebleken het kabinet te gedogen. Dat ze de voorkeur gaven aan een linksere koers staken ze evenwel niet onder stoelen of banken. Geregeld leidde dat in de CDA-VVD-coalitie tot spanningen.
Eenmaal kwam het gevaar voor het kabinet daarentegen duidelijk van rechts. Minister van Financiën Frans Andriessen (een CDA’er) eiste extra bezuinigingen omdat hij zag dat de overheidsfinanciën uit de klauw zouden lopen. In het regeerakkoord was gesuggereerd dat er hard ingegrepen zou worden, maar in de praktijk kwam daar weinig van terecht. Het begrotingstekort liep steeds verder op.
In principe was ook de VVD voorstander van een strikt beleid om dit tekort terug te dringen. Althans de fractie. Financieel woordvoerder Theo Joekes had al eens gesneerd dat het kabinet niet echt bezuinigde, dat het alleen een al te drastische verhoging van de uitgaven voorkwam. Ook fractievoorzitter Koos Rietkerk hintte in een interview met De Telegraaf op ingrijpende maatregelen.
Hypotheekrenteaftrek
Binnen het CDA bestond hiervoor weinig begrip. Behalve bij Andriessen dan. Die had in 1979 voorgesteld om de hypotheekrenteaftrek voor duurdere koopwoningen te beperken, maar daarvoor kreeg hij de handen niet op elkaar. Zeker niet bij zijn partijgenoten. Ook fractievoorzitter Ruud Lubbers, die zich later als premier tot kampioen-bezuiniger zou ontpoppen, steunde hem niet. Voor harde ombuigingen was het volgens hem nog te vroeg. Maar Andriessen week niet.
Wat moest het VVD-smaldeel in het kabinet doen? Andriessen volgen? Vicepremier (en minister van Binnenlandse Zaken) Hans Wiegel aarzelde niet. Het kabinet mocht onder geen voorwaarde vallen. Zou dat gebeuren, dan was de kans levensgroot dat de PvdA onder leiding van zijn aartsvijand Joop den Uyl zou terugkeren in het centrum van de macht. Zeker nu de CDA-fractie diverse loyalisten telde. Zoiets moest ten koste van alles voorkomen worden. Dan maar liever het CDA tegemoet komen. Het was trouwens nog maar de vraag of heldhaftig opstappen door de kiezer wel gewaardeerd zou worden. De breker betaalt immers, nietwaar?
Wiegel was nog steeds de absolute baas in de VVD (hoewel Rietkerk als fractievoorzitter volgens de partijtraditie de touwtjes in handen hield). Hij wist de overige liberale bewindslieden zonder veel moeite achter zijn standpunt te krijgen. Andriessen hield nochtans onverminderd vast aan zijn onbuigzame opstelling. Hij toonde zich daarmee rechter in de leer dan Wiegel en de andere VVD-ministers. Toen hij op 22 februari 1980 zag dat hij de strijd in het kabinet zou verliezen, trad hij af. Hij werd opgevolgd door zijn partijgenoot Fons van der Stee, een goedmoedige Bourgondiër, over wie het verhaal ging dat hij zich tijdens Kamerdebatten theepotjes met whisky liet serveren. Onder zijn bewind steeg het financieringstekort nog veel meer.
Hoger tekort
Het is vooral door zijn kranige poging een hoger tekort te voorkomen dat Andriessen bekend is gebleven. Maar ook voor en na dat moment had hij jarenlang een belangrijk aandeel in de politiek.
In 1967 kwam deze in 1929 geboren zoon van een katholieke parlementariër in de Tweede Kamer namens de KVP. Anders dan zijn vader Jan, die alleen lagere school had en zich daarna opwerkte, studeerde Frans in Utrecht rechten. Nadat hij eerst enkele jaren lid was geweest van Provinciale Staten werd hij tot Kamerlid beëdigd. Aanvankelijk hield hij zich vooral met volkshuisvesting bezig, maar hij bracht het snel verder in de partij. Al in 1971 ging hij de roomse fractie leiden, nadat zijn voorganger Gerard Veringa van zijn functie moest afzien wegens gezondheidsproblemen.
Andriessen was volop betrokken bij de formatie die leidde tot het aantreden van het kabinet-Den Uyl in 1973. Hij stond kritisch tegenover dit kabinet, maar hield het wel jarenlang mede op de been. Toen het in 1977 sneuvelde, deed de KVP samen met ARP en CHU als CDA mee aan de verkiezingen. Dries van Agt werd partijleider. Andriessen moest een stapje terug doen. Hij kwam als nummer 4 op de kandidatenlijst.
Voorbereidingen
Tot 1981 slechts, want daarna vond hij emplooi in Brussel. Andriessen werd driemaal Europees Commissaris, met onder meer landbouw en handel als portefeuilles. Hij was lid van twee Europese Commissies onder leiding van de Franse hervormer Jacques Delors, de man die de voorbereidingen trof voor de invoering van de euro. In 1993 verliet hij de actieve politiek. Hij was nog tot 2009 bijzonder hoogleraar Europese integratie in Utrecht.
Een jaar later trad hij nog eenmaal politiek uit de schaduw. Hij ondertekende met onder anderen de oud-ministers Hanja May-Weggen en Bert de Vries een brief waarin hij het CDA opriep niet aan een kabinet met gedoogsteun van de PVV te beginnen. Samenwerking met deze partij zou volgens de briefschrijvers alleen maar tot verdeeldheid binnen het CDA leiden. En verdeeldheid, wist Andriessen uit eigen ervaring, brengt doorgaans weinig goeds.
Andriessen overleed in 2019.
