Friedrich von Kolkow (1839-1914) – Pionier in de stereofotografie

Strenge gezichten van mensen die star de camera in kijken. Wie Friedrich Julius von Kolkow (1839-1914) opzoekt op de Beeldbank Groningen, vindt allereerst de sepiakleurige portretten die hij maakte als fotograaf. Maar kijk nog wat verder en je vindt tal van pittoreske plaatjes van voornamelijk de stad Groningen. En bovenal: dubbele plaatjes die ‘stereofoto’s’ worden genoemd.

Von Kolkow was een pionier in de fotografie. In de tentoonstelling ‘Groningen in 3D – De stad in stereofoto’s 1868-1940’ in het Noordelijk Scheepvaartmuseum in Groningen zijn diverse van deze stereofoto’s te bekijken. Beleef de stad van meer dan honderd jaar terug – met een 3Dbrilletje op.

‘Stereoscopische gezigten’

Het Oost-Pruisische Danzig was de geboorteplek van Friedrich Julius von Kolkow. In 1863 verkaste Von Kolkow naar Groningen. Rond 1860 vestigden meer Duitse fotografen zich in Groningen vanwege de flinke concurrentie in Duitsland. Von Kolkow woonde bij fotograaf Hunerjäger aan de Oude Boteringestraat. Hunerjäger had het fotografievak van de eerste fotograaf van Groningen geleerd: Herman Wolthers Jzn., die in 1850 een fotoatelier had geopend in Groningen. Een paar jaar na de verhuizing werd de firma Von Kolkow & Co opgericht en al snel kreeg de Pruisische fotograaf een grote naam.

In 1868 kwam Von Kolkow met ‘stereoscopische gezigten van Groningen’ waarmee hij pionierde in deze bewerkelijke fotografiekunst. Deze ‘gezigten’ waren stadsgezichten die vanuit twee, iets van elkaar verschillende, richtingen waren geschoten. Een projectie van de foto’s over elkaar leverde een driedimensionaal effect op.

Gelauwerd

Toen in 1874 de Vestingwet in werking trad – hiermee werden de vestingwerken in onder meer Groningen overbodig – pakte Von Kolkow zijn kans en peuterde een opdracht van het Rijk los om de stadspoorten in Groningen te fotograferen voordat ze werden gesloopt. Von Kolkow kon niet kiezen tussen de soorten fotografie: hij portretteerde aanzienlijke en minder aanzienlijke mensen, hij waagde zich aan microfotografie zoals het omzetten van microscopische preparaten in lantaarnplaatjes om in lessen te projecteren, hij pionierde in stereofotografie en architectuurfotografie…

De veelzijdige fotograaf kreeg bijna twintig prijzen voor zijn werk. De Groninger Courant roemde de ‘grote variëteit’ van de foto’s die Von Kolkow had ingezonden voor een internationale fototentoonstelling in 1869: ‘zijn arbeid’ was

‘zeer prijzenswaardig’ en verdiende ‘uit meer dan een oogpunt erkenning onder den inlandschen kunstarbeid’.

In 1878 kreeg Von Kolkow voor microfotografische opnamen de ‘groote prijsmedaille’ op de Wereldtentoonstelling in Philadelphia. Datzelfde jaar mocht hij zich betitelen als ‘hoffotograaf van de koning Willem III’. In 1905 kreeg Von Kolkow de gouden medaille voor zijn werk op de wereldtentoonstelling in Luik.

Inmiddels had de gerenommeerde fotograaf zijn atelier aan de Grote Markt, bij de Kreupelstraat. Jaren verstreken en Von Kolkow zocht een opvolger voor zijn zaak. Zijn zoektocht was tevergeefs. Ook wilde de huiseigenaar geen zaak meer in het pand en meldde hij dat Von Kolkow voor 1 januari 1913 uit het pand moest zijn. De zestiger vroeg toestemming om zijn inventaris elders onder te brengen, maar toen dit werd geweigerd werd de inventaris waarschijnlijk geveild. Ruim een jaar later overleed Von Kolkow.

Oog in oog met Stadjers

Veel negatieven en microfoto’s zijn niet bewaard gebleven, maar op de Beeldbank Groningen staan honderden foto’s door Von Kolkow gerangschikt: tal van keurig uitgedoste mensen die op de gevoelige plaat zijn vastgelegd, maar ook stereofoto’s.

De Groninger Archieven bezitten een unieke collectie stereofoto’s van de stad Groningen. Een selectie van ruim zestig stereofoto’s is in anaglyph te bewonderen. Met een speciale 3D-bril op sta je oog in oog met Stadjers van meer dan honderd jaar geleden. Dichterbij het verleden kun je niet komen. Met de tentoonstelling en het bijbehorende boek Groningen in 3D, is de stad Groningen van 1868-1940 voor het eerst voor publiek in 3D te ervaren. De tentoonstelling is van tot en met 21 oktober 2018 te zien in het Noordelijk Scheepvaartmuseum.

~ Antrude Oudman – Noordelijk Scheepvaartmuseum

Lees ook: Stereofotografie – Een optische illusie
Overzicht van boeken over de geschiedenis van Groningen