Antrude Oudman
Ontroerend, tragisch, hartverscheurend… Er zijn tal van verhalen en ooggetuigenverslagen over de Kerstvloed opgetekend. Op kerstnacht 1717 trof een noordwesterstorm het kustgebied van Nederland, Duitsland en Scandinavië en verdronken duizenden mensen en dieren in de enorme overstroming die later de Kerstvloed zou worden genoemd. De nieuwe tentoonstelling ‘Kerstvloed 1717’ van het Noordelijk Scheepvaartmuseum belicht de gevolgen van deze natuurramp voor de bewoners van de stad en provincie Groningen. De strijd tegen water komt heel dichtbij door de emoties en het persoonlijk drama in museale voorwerpen en ooggetuigenverslagen.
Gods oordeel?
Dat was niet de conclusie die Thomas van Seeratt trok. Van Seeratt was een jaar eerder als commies-provinciaal aangesteld, hoofd van het Groninger dijkwezen. De oud-West-Indiëvaarder trok erop uit en constateerde met schrik dat het er belabberd voorstond met de zeedijken. De grond die nodig was voor het bedijken werd door dijkplichtigen namelijk aan de binnenkant van de dijk weggegraven. Hij trok aan de bel bij de Gedeputeerde Staten van Groningen, maar kreeg nog geen gehoor.
Waarschuwingen worden waarheid
Op 24 december was Van Seeratt op inspectietocht geweest en had bezorgd geconstateerd dat er een springvloed aankwam. Zodra het licht was de volgende dag zond hij boodschappers uit om de toestand te inspecteren. Ze kwamen terug, achterna gezeten door een vloedgolf van een meter hoog. De kustgebieden waren in de kerstnacht overspoeld, maar ook de stad Groningen hield geen droge voeten. Van Seeratts waarschuwingen waren op een tragische manier bewaarheid geworden.
Van Seeratt werd aangesteld als hoofd van de reddingsoperaties en kreeg toestemming om alle schepen in de stad te vorderen. Omdat er werd geplunderd besloot hij om de schippers paspoorten te geven waarop het reisdoel en de meegebrachte eetwaren waren gedrukt. Er werd eten en drinken gebracht en zout om de verdronken beesten te pekelen. Honderden mensen werden ondergebracht bij burgers in de stad. Geredde dieren werden ook naar de stad gebracht en al snel moest er worden uitgezeild om hooi uit ondergelopen gebieden te halen voor de dieren. De strenge winter die vrij plots erna intrad maakte de operaties niet gemakkelijker zodat er begin januari zelfs sleden moesten worden gebruikt in plaats van schepen.
In januari werd de balans opgemaakt en begon het herstel en de verbetering van de dijken. De Oude Dijk zat vol gaten en kolken en er stond Van Seeratt een fiks karwei te wachten. De Middendijk werd aangelegd, maar er was geharrewar over de kosten. De stad Groningen wilde de kosten niet uit de centrale provinciekas betalen wat de Ommelanden wel wilden. De provincie Friesland bemiddelde. Bewoners van niet-getroffen landstreken moesten ook meehelpen, maar niet zonder protest. In de Boerenopstand van 1718 werd het huis van de adellijke jonker Lewe in Aduard aangevallen omdat deze zich expliciet achter Van Seeratt had gesteld.
Sporen in het Groninger landschap
Er is geen nieuwe grote overstroming in Groningen geweest na de Kerstvloed. De ‘strijd tegen het water’ is iets dat in de geschiedenisboeken staat en door weinig Nederlanders nog aan den lijve ondervonden wordt. Maar al gaat het om een ramp van driehonderd jaar geleden: nog steeds zijn er tekenen van de Kerstvloed in Groningen. Zoals de kerk van het zo zwaar getroffen Westernieland die aan de rand van het dorp staat in plaats van in het centrum omdat het dorp werd herbouwd aan de oostzijde. Een deel van de Oude Dijk rest nog vlakbij Hiddingezijl, de dijk die het op die beruchte kerstnacht begaf.
Tal van ooggetuigenverslagen zijn te vinden in de archieven: verhalen over mensen die tientallen kilometers wegdreven van hun dorp of urenlang op daken, in bomen en op zolders zaten in afwachting van redding. Het Noordelijk Scheepvaartmuseum plaatst persoonlijke verhalen en voorwerpen centraal in de tentoonstelling ‘Kerstvloed 1717’. De bezoekers worden chronologisch door de gebeurtenissen geleid en iets van de dramatiek wordt herbeleefd.
De tentoonstelling ‘Kerstvloed 1717’ loopt van 8 december 2017 tot 11 maart 2018 in het Noordelijk Scheepvaartmuseum, Groningen. Het Noordelijk Scheepvaartmuseum verandert de komende jaren van maritiem naar meer algemeen historisch museum.
Meer achtergronden: De ‘vergeten’ Kerstvloed van 1717 in Groningen
Lees ook: Angstaanjagend weer in de 18e eeuw
Boek: Kerstvloed 1717 een pelgrimstocht
