Frederik der Nederlanden, gentleman naast de troon

Prins Frederik van Oranje-Nassau is weinig bekend als historisch lid van onze koninklijke familie. Hij stond altijd naast de troon. Eerst als tweede zoon van Willem I, toen als jongere broer van Willem II en later als oom van Willem III. Gelukkig voor hem was dat een rol die hem goed paste, want ambitieus was de man niet.

Prins Frederik of Fritz (1797-1881) groeide op aan het Pruisische hof in Berlijn. Daar kwamen zijn moeder en grootmoeder, beide Hohenzollern prinsessen, vandaan. Hij speelde altijd een rol in de schaduw van zijn vader en oudere broer. Tot op heden is er dan ook weinig geschreven over prins Frederik, anders dan als bijrolspeler in biografieën van de Willems I t/m III. Met het boek Prins Frederik der Nederlanden 1797-1881. Gentleman naast de troon van Anton van de Sande is er nu een biografie.

Militair

Prins Frederik werd in Berlijn opgevoed als een klassieke Pruisische militair. Hij kreeg er les van de beroemde strateeg Carl von Clausewitz en diende als cadet in het leger van veldmaarschalk Blücher. In 1815 was de toen 17-jarige prins tijdens de slag bij Waterloo verantwoordelijk voor het bewaken van de weg van Brussel naar Gent. Daar hield de Franse koning Lodewijk XVIII zich schuil voor de herrezen dictator Napoleon.

Met zo’n achtergrond leek het erop dat de prins zich tot een heldhaftige legerleider zou ontwikkelen. Ten tijde van de Belgische opstand (1830-1831) benoemde zijn vader koning Willem I hem dan ook tot opperbevelhebber. Maar ondanks zijn degelijke militaire opvoeding was die functie boven zijn macht gegrepen. Het onhandige optreden van de prins, die achteraf gezien te snel de aftocht blies, leidde tot een makkelijke overwinning voor de Belgische opstandelingen.

'Prins Frederik als Grootmeester Nationaal van de Orde der Vrijmetselaren in Nederland' door Dirk Sluyter — ‘Prins Frederik als Grootmeester Nationaal van de Orde der Vrijmetselaren in Nederland’ door Dirk Sluyter

Familie

Dat Frederik voortkwam uit een vol neef-nicht huwelijk weerhield hem er niet van om ook met zijn Pruisische nicht te trouwen. Welbeschouwd waren zijn vier kinderen dus meer Hohenzollerns dan Oranjes. Frederiks twee zoontjes stierven jong, maar zijn twee niet bijster knappe dochters wist hij relatief goed uit te huwelijken. Prinses Louise huwde koning Karel van Zweden en Noorwegen. Prinses Marie huwde de Duitse prins zu Wied. Haar zoon Wilhelm zu Wied zou zes maanden op de troon van Albanië zitten.

Naast het prestige dat vooral zijn Pruisische afkomst bracht, was Frederik dankzij allerlei bezittingen die in zijn schoot waren gevallen, ook een van de rijkste mannen van Europa. Hij bezat zoveel land in Duitsland dat hij er de grootste particuliere grondbezitter was. Het landgoed Muskau gold als parel in zijn onroerend goed portefeuille. Met zijn aanzien en fortuin was het niet vreemd dat hij meerdere keren werd benaderd om koning te worden van het in 1832 gestichte koninkrijk Griekenland. Verstandig genoeg bedankte Frederik voor die dubieuze eer en ging de Griekse troon uiteindelijk naar de Beierse prins Otto von Wittelsbach.

Vrijmetselaar

Dat Anton van de Sande deze biografie heeft geschreven is geen toeval. Van de Sande (1942) was in het verleden bijzonder hoogleraar Vrijmetselarij aan de Universiteit Leiden en deed uitvoerig onderzoek op dit vlak. Prins Frederik was als ‘grootmeester-nationaal’ lange tijd de Nederlandse leider van dit geheimzinnige besloten genootschap dat vooral in de negentiende eeuw erg populair was onder de elite. Daar wordt in dit boek dan ook uitgebreid bij stilgestaan en er wordt veelvuldig naar de vrijmetselarij verwezen.

Prins Frederik der Nederlanden (1797-1881) – Anton van de Sande

Prins Frederik der Nederlanden 1797-1881 is een uitstekend verzorgd boek, gebonden en ruim voorzien van afbeeldingen. Van de Sande schetst een beeld van een prins die buitengewoon integer was, een heer van stand, een aanwinst voor de koninklijke familie die achter de schermen de boel bij elkaar hield. Meermalen redde Frederik de monarchie van een zekere ondergang.

Wellicht is de ‘vergeten prins’ werkelijk de beste koning die we nooit hebben gehad. Maar daardoor doet deze biografie, mede door Van de Sande’s milde toon, wel een klein beetje aan als een hagiografie. Prins Frederik was bij zijn leven dan wel een legende, maar na zijn dood was hij gauw vergeten. Misschien juist wel omdat hij zo integer en keurig was.