Harlekijn en Pierrot – Clowns uit de commedia dell’arte

Harlekijn en Pierrot zijn bekende figuur uit de zogeheten commedia dell’arte, een vorm van improvisatietheater die in de zestiende eeuw ontstond in Italië en zich in de jaren hierna verspreidde naar andere delen van Europa.

In dit theater kwam altijd een acrobatisch en clownachtig figuur voor met de naam Arlecchino, bij ons bekend als Harlekijn. In de traditionele commedia dell’arte vervulde hij vaak de rol van de wat laffige herenbediende die doorlopend zonder geld en voedsel zat. Later ontwikkelde de Harlekijn zich tot een goedgelovige bediende die vooral heel makkelijk verliefd werd, wat hem geregeld in de problemen bracht.

Aanvankelijk liep de Harlekijn rond in een eenvoudig boerenhemd met een lange broek vol vlekken. Later werd zijn kleding uitbundiger en werd zijn kostuum versierd met allerlei gekleurde driehoeken en ruitvormen. Vaak droeg hij een soort knuppel battacio met zich mee. In het Engels wordt dit attribuut een slap-stick genoemd, wat tevens een bijnaam is geworden voor een fysieke komedievorm waarin (koddige) lichamelijke acties centraal staan.

Meer algemeen wordt het woord harlekijn, volgens Van Dale tegenwoordig ook gebruikt als aanduiding voor…

“…clownachtige grappenmakers, meestal gekleed in bontgeruite pakjes”.

Pedrolino en Pierrot

De tegenhanger van de Harlekijn in deze oude theatervorm was Pedrolino, die vaak de rol van komische en gewiekste bediende (zanni) vervulde. Zijn kostuum bestond uit vaak een wit jasje met een halskraag en grote knopen aan de voorkant, een losse broek en een hoed met een brede, slappe rand. Dit figuur werd later, onder de naam Pierrot, vooral populair in Franse pantomimes. In circussen zijn vandaag de dag ook nog veel clowns actief die acteren onder de artiestennaam Pierrot, waardoor dit woord ook eens soort synoniem voor clown is geworden. Traditioneel zijn dergelijke clowns geschminkt en ze dragen een wit pak met lange mouwen en plooikraag. Het hoofd wordt soms met een puntmuts bedekt.

Bronnen ▼