‘Helse machine’ moest einde maken aan leven Franse koning (1835)

Place de la République is één van de belangrijkste pleinen in Parijs, herkenbaar aan het beroemde Monument voor de Republiek, een beeld van de gebroeders Léopold (1843-1920) en Charles (1848-1905) Morice. Hier verzamelen zich jaarlijks veel protestdemonstraties om richting Place de la Bastille op te trekken. En er was ook een koning die deze route aflegde, voordat een helse machine bijna een einde aan zijn leven maakte.

Op 28 juli 1835 maakte koning Lodewijk Filips (1773-1850) een staatsietocht door Parijs ter gelegenheid van de vijfde verjaardag van de Juli-revolutie van 1830 die hem aan de macht had gebracht. Deze revolutie had een einde gemaakt aan het bewind van de gehate koning Charles X (1757-1836) uit het huis van Bourbon en voor een nieuw koningschap gezorgd dat bekend kwam de staan als de ‘Juli-monarchie’.

Lodewijk Filips van Orléans had zich in het verleden aanhanger van de Franse Revolutie betoond en werd daarom als een acceptabel alternatief gezien voor de Bourbons die nog altijd met het ancien régime geassocieerd werden. In plaats van gekroond te worden tot ‘Koning van Frankrijk’ had hij de eed afgelegd als ‘Koning der Fransen’ en is daarom de geschiedenis in gegaan als de ‘Burgerkoning’. Niettemin zou later ook een revolutie een einde maken aan zijn bewind, al was het in dat jaar 1848 politiek gezien zo onrustig dat heel wat meer tronen in Europa aan het wankelen werden gebracht.

Het défilé had op die mooie zomerdag in 1835 een lengte van meer dan een halve kilometer en de boulevards stonden vol met mensen, alles bij elkaar misschien wel meer dan honderdduizend. Rond het middaguur hoorden zij echter iets dat veel weg had van een explosie. Het had er alle schijn van dat er een aanslag was gepleegd op het leven van de koning: de knal was oorverdovend, de menigte spatte uiteen, paarden sloegen op hol en meerdere doden bleven op de straatstenen achter. Dertien mensen lieten het leven, waaronder maarschalk Mortier (1768-1835), de minister van oorlog.

Een bijzonder moordwapen

Als bij wonder raakte de koning, en zijn drie zonen die hem escorteerden, enkel lichtgewond. De koning had slechts een schrammetje opgelopen omdat hij juist een zijwaartse beweging had gemaakt om een petitie in ontvangst te nemen die hem werd aangereikt. De lijfwachten van de koning haastten zich naar de plaats waar het vuur vandaag was gekomen, de bovenverdieping van een huis aan de Boulevard du Temple. Ze bestormden het pand en troffen daar een zwaar bloedende man aan met een sterk gehavend gezicht, waarvan meteen duidelijk was dat het de aanslagpleger moest zijn.

Zoals het zich liet aanzien was de machine waarmee hij de koning had willen doden gedeeltelijk geëxplodeerd. De lijfwachten stonden perplex, want het moordwapen was werkelijk uniek in zijn soort. Het was een inventieve machine met vijfentwintig vuursteengeweerlopen die op een houten frame bevestig waren en gelijktijdig evenveel schoten af konden vuren nadat een gemeenschappelijk lont ontstoken was. Vijf lopen waren daarbij echter geëxplodeerd en hadden de aanslagpleger zwaar verwond. Deze werd ter plaatse gearresteerd en zijn wapen werd in de berichtgeving al snel betiteld als een ‘helse machine’.

Een misvormde schedel

De dader was een Corsicaan met de naam Giuseppe Fieschi (1790-1836) en zijn motief was af te leiden uit zijn verleden. De veteraan uit de Napoleontische Oorlogen werkte in de begindagen van de Juli-monarchie als informant voor de politie, maar verloor deze post alweer in 1831 en daarmee ook zijn broodwinning. Hij was ondertussen helemaal blut en daarom bereid tot iedere opdracht die hem iets op zou kunnen leveren. Toen trof hij een tweetal activisten die van plan waren om de koning van het leven te beroven en voldoende vermogend waren om die klus door een ander te laten opknappen. Deze hadden al snel door dat Fieschi niet alleen om geld verlegen zat, daarnaast intelligent en moedig was, maar ook kennis en ervaring had met vuurwapens.

Ondanks de dertien doden was de koning dus nagenoeg ongeschonden gebleven, wat betekende dat de aanslag was mislukt. Fieschi werd voor de rechter gebracht en tevens object van onderzoek voor een pseudo-criminologische wetenschap die nauwgezet studie maakte van de vorm van de menselijke schedel: de frenologie.

De schedel van Fieschi was door de explosie zodanig misvormd dat hij er uitzag als de boosdoener uit een stripverhaal. Daardoor beweerde men eenvoudigweg dat hij paranoïde was en het dus niet vreemd was dat zó iemand een dergelijke daad kon plannen en uitvoeren. In februari 1836 werden Fieschi en zijn opdrachtgevers terechtgesteld.

Helle-wetten

De aanslag veroorzaakte echter wel veranderingen binnen de Juli-monarchie doordat het aanzien van de koning enorm steeg. Hij had gedurende de eerste vijf jaar van zijn regering flink aan populariteit ingeboet, maar de moed die hij tijdens de aanslag aan de dag had gelegd maakte veel indruk op de Fransen. Het tweede effect was dat het regime harder ging doorpakken door strengere wetten uit te vaardigen. Deze helle-wetten, genoemd naar de helse machine, leidden onder andere tot een sterke inperking van de persvrijheid.

Stalinoorlog

Fieschi’s helse machine inspireerde later ook uitvinders in andere landen. Zo bouwden de Sovjets tijdens de Tweede Wereldoorlog een meervoudige raketwerper volgens hetzelfde principe met de naam ‘Katjoesja’. Het wapensysteem werd echter bekender onder de Duitse benaming ‘Stalinorgel’. Jozef Stalin (1878-1953) ondersteunde persoonlijk de ontwikkeling ervan die onder leiding stond van generaal Sergej Koroljov (1907-1966).

Laatstgenoemde zou ter ere van Fieschi, die hem op het idee had gebracht, zelfs een dankdienst in de kathedraal van Moskou hebben laten houden. Fieschi’s helse machine met zijn vijfentwintig vuursteengeweerlopen bestaat tot op de dag van vandaag en is in het Museum van de politieprefectuur van Parijs tentoongesteld.

Bronnen ▼