Hendrik van Navarra (1553-1610) – Hugenotenleider en Franse koning

Hij staat bekend als een van de belangrijkste hugenotenleiders: koning Hendrik van Navarra (1553-1610), ook wel bekend als de Franse koning Hendrik IV. Wie was deze Hendrik van Navarra?

Hendrik van Navarra was van 1572 (toen zijn moeder stierf) tot 1610 als Hendrik III koning van Navarra, een kleine staat in de Pyreneeën. In 1589 werd Hendrik koning van Frankrijk, een ambt dat hij tot zijn dood in 1610 vervulde.

Jonge jaren, huwelijk & de Bartholomeusnacht

Hendrik werd geboren op 13 december 1553 in Pau (Navarra) in Frankrijk. Hij was katholiek gedoopt, maar werd in 1555 samen met zijn moeder Johanna van Albret (1528-1572) protestant.

Op 18 augustus 1572 trouwde Hendrik met de katholieke Margaretha van Valois (1553-1615), de zus van de Franse koning Karel IX (1550-1574). Het was een huwelijk vanuit politieke overwegingen: door deze verbintenis zou de onrust in Frankrijk tussen katholieken en protestanten getemperd kunnen worden. Dat bleek ijdele hoop. Nauwelijks een week later, in de nacht van 23 op 24 augustus, vond de Bartholomeusnacht plaats, ook wel de Parijse Bloedbruiloft genoemd. In totaal vonden die nacht ongeveer 2000 hugenoten de dood – gevolgd door maandenlang geweld waarbij 5000-30000 hugenoten stierven.

Hendrik zelf ontsnapte tijdens de Bartholomeusnacht ternauwernood aan de slachtpartij. Omdat hij net getrouwd was, spaarde men zijn leven onder de voorwaarde dat hij zich tot het katholicisme bekeerde. Dit deed hij. Hendrik van Navarra kreeg wel een gevangenisstraf, maar hij wist in februari 1576 te ontsnappen.

Hendrik als koning: burgeroorlog, Drievoudig Verbond & Edict van Nantes

In 1589 overleed de Franse koning Hendrik III. Omdat deze geen erfgenamen had, werd hij opgevolgd door Hendrik van Navarra onder de titel Hendrik IV van Frankrijk. Met Hendriks koningschap begon het Huis van Bourbon. Hendrik was inmiddels al enige tijd weer protestant, wat aanleiding was voor het oplaaien van een burgeroorlog in Frankrijk. De hugenoten kregen hierbij de steun van Engeland, terwijl de katholieken support kregen van Spanje. In 1593 werd Hendrik IV (in naam) weer katholiek, om zo de binnenlandse onrust te kunnen oplossen.

In 1596 verklaarde Hendrik IV de oorlog aan Spanje en sloot het Drievoudig Verbond met Engeland en de Republiek der Verenigde Nederlanden. Twee jaar later, in 1598, sloot Hendrik vrede met Spanje en kwam er een einde aan het Drievoudig Verbond.

Frankrijk bleef officieel katholiek. Wel vaardigde Hendrik IV op 13 april 1598 het Edict van Nantes uit, met als doel het beteugelen van de godsdienstconflicten in eigen land. Dit edict gaf de hugenoten – in bepaalde steden – rechten op de uitoefening van hun geloof en garnizoensrechten. In de zeventiende eeuw herriep koning Lodewijk XIV (1638-1715) het Edict van Nantes, via wat bekend is geworden als het Edict van Fontainebleau (1685). Daarna vluchtten circa 50.000 hugenoten uit Frankrijk naar met name de Nederlanden, Engeland en enkele deelstaten (o.a. Brandenburg) van het Heilige Roomse Rijk.

Laatste levensjaren: 1599-1610

Het huwelijk van Hendrik IV en Margaretha van Valois bleef kinderloos en werd in 1599, op aanvraag van Hendrik, door paus Clemens VIII (1536-1605) ontbonden. Naast de kinderloosheid werden politieke redenen en de te nauwe verwantschap (Hendrik en zijn vrouw hadden dezelfde overgrootvader) als argumenten aangehaald om tot echtscheiding over te gaan.

Hendrik IV hertrouwde op 17 december 1600 met Maria de’ Medici (1575-1642) in de kathedraal van Lyon. Ze kregen in totaal zes kinderen.

Koning Hendrik IV breidde het centrale gezag in Frankrijk uit. Verder zorgde hij voor een betere binnenlandse infrastructuur. Ook stond hij aan de basis van landbouwhervormingen, ontgingen van moerasgebieden en ging hij ontbossing tegen.

Op 14 mei 1610 werd Hendrik van Navarra met een mes vermoord door de katholieke fanaticus François Ravaillac (1577-1610), die opgepakt werd en gruwelijk geëxecuteerd werd. De Bourbon-dynastie die hij gesticht had, regeerde nog ruim anderhalve eeuw, tot in 1789 de Franse Revolutie (1789) uitbrak. Navarra werd opgevolgd door zijn zoon, die als Lodewijk XIII (1601-1643) de geschiedenisboeken in is gegaan.

Boek: Geschiedenisboeken over Frankrijk
Lees ook: De Franse Bartholomeusnacht en de Nederlanden
…en: Culturele invloed van de Hugenoten

Bronnen ▼