Marc Busio
Aan de oostkust van het eiland Corsica ligt te midden van de idyllische natuur het plaatsje Aléria. Alles ziet er hier nu vredig uit, maar dat is niet altijd zo geweest, want deze omgeving kent een bewogen verleden. Aléria was ooit de hoofdstad van het antieke Corsica en werd eerst door de Grieken en daarna door de Romeinen gekoloniseerd. De torens van de Genuezen moesten het eiland beschermen tegen invallen van de Barbarijse Zeerovers, voordat ze in de achttiende eeuw het symbool van onderdrukking werden. Maar in Aléria speelde zich ook nog een andere gebeurtenis af, namelijk die van een Duitser die eens koning van Corsica was.
Sinds de dertiende eeuw stond Corsica onder invloed van de Republiek Genua, die alsmaar minder populair werd onder de eilandbewoners. Hoge belastingen en onderdrukking leidden in 1730 tot een opstand, waarvan de leiders op zoek gingen naar steun op het vaste land. Daar leerden ze Theodor von Neuhoff (1694-1756) kennen, een jonge Duitse baron uit de omgeving van Keulen. In feite was het echter een avonturier. Niet van het type ‘Indiana Jones’, maar een verarmde edelman die op zoek was naar meer aanzien. Het lukte hem om aan vele hoven van Europa ontvangen te worden, zoals die van Engeland en Spanje. Bij laatstgenoemde gelegenheid leerde hij Johan Willem Ripperda (1682-1737) kennen, een Groningse jonker die er min of meer hetzelfde levensdoel op nahield.
Von Neuhoff sprak vele talen en opende daarmee verrassend veel deuren. Zo kwam hij ook in contact met de opstandelingenleiders die bondgenoten zochten in hun strijd tegen Genua. Was Theodor hun gehoopte redder? Hij onderhandelde in ieder geval uiterst strategisch over zijn toekomstige rol in de Corsicaanse Revolutie. Zo eiste hij voor zichzelf bij voorbaat de titel van koning op om vriend en vijand te overtuigen van zijn statuur.
Zelfbewust vertrok hij in 1736 vanuit Engeland en bereikte spoedig het strand van Aléria, waar de Corsicanen ondertussen de Genuezen verdreven hadden. De knappe, blonde Theodor maakte grote indruk op de eilandbewoners en kwam op velen van hen betoverend over. Zo droeg hij imposante, half-oriëntaalse kleding met een chique hoed en wandelstok. Bovendien had hij wapens meegenomen, waaronder geweren met bajonetten. Door de machthebbers in Genua werd de aankomst van de baron met enige verwondering vernomen, zonder daar werkelijk door gealarmeerd te zijn aangezien hij geen leger had meegebracht.
Op verzoek van de Corsicaanse generaals stelde hij een grondwet op waarin de parlementaire democratie en vrijheid van godsdienst waren vastgelegd. Dat laatste was vooral bedoeld om joodse geldschieters aan te trekken. Theodor rekruteerde een klein leger en verklaarde daarna de oorlog aan de Genuezen. Die waren ondertussen wél ongerust geworden: niet vanwege Theodor maar uit vrees voor eventuele bondgenoten die hij achter zich zou kunnen krijgen. Corsica was immers een strategisch gelegen eiland in de Middellandse Zee, waar veel mogendheden hun oog op lieten vallen en dan vooral Engeland. Theodor was van plan om eerst de militaire steunpunten aan de kust in te nemen, maar deze werden bezet gehouden door Genuese garnizoenen met hun zware geschut. Beslissend zou daarom zijn wie van beide partijen uiteindelijk over het meeste geld, en daarmee de meeste wapens zou kunnen beschikken. Aan dat eerste ontbrak het de vers gekozen monarch echter, terwijl ondersteuning uit het buitenland vooralsnog op zich liet wachten.
Acht maanden later was het Theodor duidelijk dat hij er zélf op uit moest om buiten de grenzen steun te gaan zoeken. Op 10 november 1736 verliet hij Corsica om wapens, munitie en nieuwe politieke bondgenoten te verwerven. Ondertussen probeerde hij contact te houden met de Corsicaanse aanvoerders, maar de meeste van hen wilden zichzelf en hun familie in veiligheid brengen en ontvluchtten daarom het eiland. De koning werd daardoor in toenemende mate het mikpunt van spot. Zijn reputatie leed er sterk onder dat zijn hele optreden steeds meer als een grote grap beschouwd ging worden. Daardoor werd een terugkeer als gerespecteerd monarch steeds moeilijker, hoewel hij er alles aan deed om aan geld en wapens te komen waarmee hij zijn koninkrijk zou kunnen bevrijden.
In de daaropvolgende jaren bleef Theodor pogingen ondernemen, maar al zijn plannen om het eiland te veroveren waren tot mislukken gedoemd. De man die men ondertussen ‘de koning van één zomer’ was gaan noemen, belandde in Londen vanwege zijn schulden zelfs voor zes maanden in een gevangeniscel. Niettemin kon hij op doorreis altijd nog op een gastvrij onthaal rekenen, zo ook in de Republiek der Zeven Provinciën. Daar verbleef hij onder andere in het kasteel van Ruurlo en Huis ’t Velde bij Zutphen.
Toen hij in 1756 stierf was Corsica inmiddels onafhankelijk geworden, hoewel hij dat misschien beter niet meer had kunnen weten. Pasquale Paoli (1725-1807), één van zijn voormalige ministers, had in 1755 de onafhankelijkheid uitgeroepen en schreef de eerste democratische grondwet op basis van Theodor’s denkbeelden. De geschiedenis heeft Theodor van Neuhoff hiermee in feite gerehabiliteerd: uiteindelijk bleek hij toch geen marionettenkoning te zijn en werden veel van zijn ideeën realiteit. Vaak wordt beweerd dat de eerste grondwet ter wereld in de Verenigde Staten is geschreven. In werkelijkheid ontstond het eerste ontwerp hiervoor dus in 1736 op Corsica en was het Paoli die hem twintig jaar later in werking deed treden.
