Het geslacht Koekkoek bracht meerdere grote kunstenaars voort. Een van hen is Hermanus Willem Koekkoek. Als enige familielid legde hij zich hoofdzakelijk toe op het maken van militaire voorstellingen.
Jeugd
Hermanus Willem Koekkoek zag het levenslicht op 7 januari 1867 in Amsterdam, als een dubbele ‘Koekoek’. Zowel zijn vader als moeder heetten namelijk Koekoek. Moeder was was voor zover bekend echter geen familie van het schildersgeslacht. De artistieke genen kwamen dus via vader: Willem Koekoek, een schilder die zich had gespecialiseerd in het Hollandse stadsgezicht. Ruim zes jaar na de geboorte van Hermanus werd er nog een kind geboren: Marinus Adrianus Koekkoek. Hij zou naam maken met (wetenschappelijke) tekeningen van vogels en schoolplaten over de natuur.
Over Hermanus jonge jaren is weinig bekend. Wel duidelijk is dat hij, net als zijn broer Marinus, erg van tekenen hield en veel in het atelier van zijn vader te vinden was. Verder speelde hij graag met tinnen of papieren modelsoldaatjes. Het was zijn droom soldaat te worden. Ook bij het tekenen ging de voorkeur van Hermanus al jong uit naar militaire voorstellingen. Onduidelijk is of en zo ja waar hij artistiek onderwijs volgde. Inschrijvingen zijn niet bekend. Vast staat wel dat Hermanus veel lessen kreeg van zijn vader en wellicht leerde hij ook van andere familieleden.
Naar Londen
In 1888 reisde Hermanus Willem Koekkoek met zijn vader naar Londen. De jonge kunstenaar wilde zich hier, net als twee van zijn ooms, vestigen als kunstenaar. Tijdens dit verblijf leerde Hermanus de twee jaar oudere Louise Johanna de Layen tegen. Februari 1890 trad hij in Londen met haar in huwelijk. Zeven jaar later kregen de twee een dochter: Louise Hermina Koekkoek. Het meisje had als roepnaam Hermie en werd dus naar haar vader vernoemd.
Na een kort terugkeer naar Amsterdam, verhuisde de schilder in 1903 met zijn gezin voor langere tijd naar Londen, waar hij aan de slag ging als oorlogsillustrator bij The Illustrated Londen News (ILN). Voor dit magazine zou hij in een kleine twintig jaar tijd meer dan zeshonderd tekeningen maken. Hermanus beleefde in Londen de gelukkigste jaren van zijn leven. De stad bruiste. De Koekoeks waren onder meer getuige van de doopvlucht van de oorlogszeppelin van Barton-Rawson en woonden de aankomst van de eerste vliegtuigvlucht over het Kanaal door Louis Blériot mee. En ze waren in Londen toen die stad in 1915 door Duitse zeppelins werd gebombardeerd.
Ongelukkig in Leiden
Tijdens de Eerste Wereldoorlog was er volop werk voor Koekkoek. Het gebruik van foto’s nam al wel toe, maar de traditie van illustraties bleef gehandhaafd. Na de oorlog ging het echter snel bergafwaarts. Door de opkomst van de fotografie werden er steeds minder illustraties van Hermanus Koekkoek gepubliceerd en in 1920 werd hij door ILN ontslagen. De kunstenaar had nog wel wat andere inkomsten, maar die waren onvoldoende om van rond te komen. Hermanus en Louise besloten daarom terug te keren naar Nederland. Na een kort verblijf in Amsterdam betrok Koekkoek een woning in Leiden. Jos Hilkhuijsen schrijft over deze periode in zijn biografie:
“Om zijn beroep als kunstschilder te kunnen uitoefenen, stapte Hermanus Willem Koekkoek over op Hollandse landschaps- en stadsgezichten, het genre waar zijn familie bekendheid mee genoot en waar nog steeds een markt voor was. Om die naar de natuur te kunnen schilderen, moest hij wel terugkeren naar Nederland. Waarom hij Leiden daartoe als woonplaats uitkoos, hield misschien verband met de gunstige ligging aan de rand van de bollenvelden en op korte afstand van de kust, maar de reden blijft ongewis.”
Al snel werd het Koekkoek duidelijk dat hij een verkeerde keus had gemaakt. Hij vond het vreselijk in Leiden. In verschillende brieven aan een bevriende redacteur beklaagde hij zich over de saaie stad, waar nooit iets gebeurde. De provinciestad stond in schril contrast met het levendige Londen, waar altijd wat te doen was. Het gezin verlangde meer en meer terug naar Londen.
Qua werk verliep het in Leiden ook niet naar wens. De inkomsten bleven ver achter bij de verwachtingen en Koekkoek betreurde het zeer dat hij noodgedwongen landschappen moest schilderen en zich dus niet meer kon storten op militaire voorstellingen.
Adviezen van een vriend om terug te keren naar Londen om daar de overstap te maken naar de reclamekunst, sloeg Koekkoek in de wind. Jos Hilkhuijsen:
“Hermanus Willem Koekkoek’s liefde lag in het weergeven van militaire voorstellingen. Het ontwerpen van affiches en advertenties was niet voor hem weggelegd. Met de reclamewereld had hij geen binding.”
Verzamelaar
Jos Hilkhuijsen verzamelde voor zijn biografie van de kunstenaar een bewonderenswaardige hoeveelheid wetenswaardigheden en feiten. Zo weet de auteur bijvoorbeeld te vertellen dat de schilder-illustrator een slecht gebit had en daarom al vroeg veroordeeld werd tot een kunstgebit. Ook interessant is het rookgedrag van de kunstenaar. Koekkoek rookte Players’ en Hill’s Cigarettes vanwege de door de fabrikant meegeleverde militaire plaatjes. De Koekkoek-telg verzamelde onder meer militaire prentbriefkaarten en wilde ook zoveel mogelijk militaire sigarettenplaatjes aan zijn collectie toevoegen. De serie bevatte onder meer plaatjes van door William Orpen (1878-1931) geschilderde oorlogstaferelen. Deze Ierse kunstenaar was aan het begin van de Eerste Wereldoorlog in het kader van het zogeheten “War-Artist-Project” naar het westelijk front gestuurd.
Overlijden
Gedurende de laatste jaren van zijn leven kampte Koekkoek met gezondheidsproblemen en was hij regelmatig depressief. Na een ziekbed van twee maanden overleed de schilder-illustrator op 9 september 1929 in Amsterdam.
Oeuvre van Hermanus Willem Koekkoek
Het oeuvre van Koekkoek – dat vooral bekendheid kreeg in Engeland, Australië en Noord-Amerika – wordt onder meer gekenmerkt door een natuurgetrouwe weergave van met name artillerie en cavalerie. Opvallend is dat Koekkoek weinig moeite deed om de gezichtsuitdrukking of emoties van de door hem afgebeelde mensen uit te drukken. Paarden kregen wat dat betreft veel meer aandacht. Koekkoek besteedde veel aandacht aan de houdingen, bewegingen en uitdrukkingen van paarden. Hiervoor was veel anatomische kennis vereist.
“Met een diversiteit aan onderwerpen bracht Hermanus Willem Koekkoek veel facetten van de Frans-Duitse Oorlog in beeld. Oorlogsellende en bloederigheid ontbreken. (…) Het ging hem om het spectaculaire optreden en karakter van de cavalerie en artillerie. Hij nam geen politiek standpunt in en koos ook geen partij. Beide legers en hun optredens werden door hem bewonderd.”
Koekkoek schilderde van afstand. Het slagveld zag hij zelf niet van dichtbij. De Nederlander haalde kennelijk genoeg inspiratie uit bezoekjes aan het exercitieterrein. Voor het maken van zijn eindwerken maakte hij vaak gebruik van schetsen die door oorlogsartiesten naar Londen waren gestuurd.
Boek: Hermanus Willem Koekkoek (1867-1929) – Schilder en illustrator van oorlog en vrede
Bekijk dit boek bij:
