Alles in het getto Theresienstadt moest er piekfijn uitzien. Gebouwen kregen een nieuw likje verf. Er werden straatnaambordjes geplaatst en wegwijzers naar het park. Gras werd ingezaaid en rozen geplant. Er verrees een muziekpaviljoen en een koffiehuis. Zelfs aan een pierenbadje en speeltoestellen voor de kinderen was gedacht. Dit alles met maar één reden: de waarheid verhullen.
Helga Weiss zat op het moment dat deze metamorfose plaatsvond als Joods meisje gevangen in het getto. Ze was afkomstig uit Praag en in december 1941 op negenjarige leeftijd met haar ouders hierheen afgevoerd. Al voorafgaand aan haar deportatie, toen Joden gedwongen werden een ster te dragen en uitgesloten werden van het openbare leven, hield ze een dagboek bij en daarmee ging ze door in Theresienstadt. Ze zou hier tot oktober 1944 verblijven en zat daarna tot het einde van de oorlog met haar moeder achtereenvolgens gevangen in Auschwitz, Freiberg en Mauthausen.
Gedurende haar verblijf in deze kampen was ze, door uitputting en het strenge regime, niet in staat een dagboek bij te houden. Direct na de oorlog tekende ze haar ervaringen alsnog in dagboekvorm op ter aanvulling van haar dagboekschriftjes van tijdens de oorlog die door haar oom in Theresienstadt ingemetseld waren en na de bevrijding teruggevonden werden.
In het onder de communistische juk zuchtende Tsjechië moest gezwegen worden over het lot van de Joden onder de nazi-bezetting. Maar in het democratische Tsjechië werd het dagboek van Weiss alsnog uitgebracht. Edgar de Bruin vertaalde het onlangs in het Nederlands. De Nederlandse uitgave, met als titel Het begon met een ster, wordt door hem ingeleid. Noten zijn opgenomen om nadere uitleg te geven bij gebeurtenissen en onderwerpen die ter sprake komen. Toegevoegd is ook een interview met de schrijfster, afgenomen door de Engelsman die de Engelstalige vertaling verzorgde. Daarin komt ook het lot van haar vader aan bod, die vermoedelijk in Auschwitz vergast werd. Verder bevat het boek foto’s en de tekeningen van Theresienstadt die Weiss tijdens haar gevangenschap maakte. Op volwassen leeftijd zou ze als kunstenares bekend worden met schilderijen van de Holocaust.
Wat opvalt is dat de schrijfster vooral in het eerste deel over haar leven in Praag na de oorlog veel geredigeerd lijkt te hebben. Het taalgebruik in dit deel is niet consequent dat van een negenjarige. De schrijfster werd ouder terwijl ze schreef en was op het moment dat ze in Theresienstadt verbleef van dezelfde leeftijd als Anne Frank tijdens haar onderduikperiode. Weiss heeft echter niet de diepzinnigheid en literaire kwaliteiten van haar Amsterdamse lotgenote. Haar aantekeningen gaan vooral over dagelijkse bezigheden en de omstandigheden van haar gevangenschap. Dat maakt haar boek minder bijzonder en beklijvend dan dat van Anne, maar het is wel een eerlijk verslag. Weiss prikt als meisje de façade van Theresienstadt als modelgetto overtuigend door. Met haar eenvoudig geschreven getuigenis slaagt ze erin om jong en oud bewust te maken van hoe het was om als meisje vervolgd te worden en gevangen te zitten.
~ STIWOT – Kevin Prenger
Boek: Het begon met een ster
