Het hondje van Mona Lisa

Vrijwel iedereen kent het portret van Mona Lisa van Leonardo da Vinci, dat in het bezit is van het Louvre in Parijs. Niemand weet met zekerheid wie de geportretteerde vrouw met de geheimzinnige glimlach voorstelt. Daarvoor zijn vele namen van bekende vrouwen uit die tijd (ca. 1500) in Italië genoemd, zelfs de naam van Leonardo’s assistent of een zelfportret. Ook is onbekend, hoe en wanneer het schilderij in Frankrijk terecht is gekomen.

Lisa del Giocondo

Kunsthistorici hebben daar jarenlang strijd om gevoerd en uiteindelijk schijnt men zich te hebben neergelegd bij de keuze voor Lisa Di Antonmaria Gherardini di Montagliari (1479-1542 of 1551), de vrouw van de Florentijnse zijdehandelaar Francesco di Bartolomeo Zanobi del Giocondo. Daaraan ontleent ze haar bijnaam La Gioconda of La Joconda. De bron hiervoor is een notitie van Agostino Vespucci uit 1503, waarin hij schrijft, dat Leonardo da Vinci in dat jaar werkte aan een portret van La Gioconda. Die notitie werd in 2005 aangetroffen in een boek in de Universiteitsbibliotheek van Heidelberg.

De geschiedenis neemt echter een andere wending. In 1506 beschouwde Leonardo da Vinci het portret van La Gioconda als onvoltooid, hij was er niet voor betaald en had het schilderij ook niet afgeleverd. Vermoedelijk was de opdrachtgever niet tevreden met het resultaat. Reden genoeg om vraagtekens te plaatsen bij de veronderstelling, dat de Mona Lisa uit het Louvre het genoemde portret zou zijn van Lisa del Giocondo. Mogelijk is er sprake van een persoonsverwisseling.

Isabella d’Este

Er bestaat een pentekening van Leonardo da Vinci uit ongeveer 1500 van een jonge vrouw, die een treffende gelijkenis heeft met de Mona Lisa (zie hiernaast). De pentekening lijkt een studietekening te zijn van de Mona Lisa. Het gaat om een portret van Isabella d’ Este (1474-1539), de vrouw van markies Frederico II Gonzaga uit Mantua, met wie ze in 1490 op zestienjarige leeftijd trouwde.

Wanneer men de pentekening en het schilderij over elkaar legt, is de gelijkheid verbluffend groot, zelfs met betrekking tot de geheimzinnige glimlach. Dat is ook de mening van Lorenzo da Pavia, vriend van Leonardo da Vinci. Hij laat op 13 maart 1500 vanuit Venetië aan Isabella d’Este weten, dat Da Vinci hem haar portret heeft laten zien en dat zo goed gedaan is, dat het eigenlijk niet beter kon. Zo natuurgetrouw was het portret. Opvallend op zowel de pentekening als op het portret van Mona Lisa in het Louvre is verder de gelijke houding van armen en handen. Wikipedia schrijft daarover:

‘Haar handen liggen deugdzaam gekruist op de leuning van de armstoel en ze lijkt klaar om een kindje in haar armen te dragen.’

Nu wil het geval, dat in hetzelfde jaar een ander portret van Isabella d’Este is gemaakt door Lorenzo Costa, waarop Isabella haar armen en handen op dezelfde manier heeft. Ze houdt daarop niet een kindje in haar armen, maar een hondje!

Kennelijk heeft Isabella met het hondje in haar armen geposeerd, maar heeft Leonardo da Vinci het hondje niet getekend of geschilderd, maar wel de houding van de armen zo gehandhaafd. Bovendien is er – opnieuw in het zelfde jaar 1500 – door Gian Cristoforo Romano een terracotta borstbeeld van Isabella d’ Esti gemaakt, dat ook weer een treffende gelijkenis heeft met zowel de pentekening van Leonardo da Vinci als met de Mona Lisa (zie hierna).

Leonardo da Vinci was kind aan huis bij de familie Gonzaga in Mantua. Hij heeft zelfs in 1490 het huwelijksfeest van Isabella’s zuster Beatrice (1475-1497) met de Milanese regent Ludovico Sforza georganiseerd. Beatrice overleed op 22-jarige leeftijd in 1497 in het kraambed.

Isabella d’Este is vaker genoemd als kandidaat voor de Mona Lisa, maar aan ondersteunend bewijs heeft het tot nog toe ontbroken. Het ziet er naar uit, dat het hondje op het portret van Lorenzo Costa de ware identiteit van Mona Lisa heeft verraden.

~ Menno Knul