Als het “zwaard van Damocles” boven je hoofd hangt, heb je het goed naar de zin, maar dreigt wel ieder moment groot onheil. De uitdrukking is ontleend aan een bekend verhaal van de Romeinse redenaar en filosoof Marcus Tullius Cicero (106-43 v.Chr.).
In zijn “Tusculanae disputationes” schrijft Cicero over Dionysius de Oudere (405-376 v.Chr.), een tiran van Syracuse. Aan het hof van deze heerser leefde een zeker Damocles die zijn vorst continu liet weten hoe rijk Dionysius wel niet was. Volgens hem was iedereen jaloers op hem. Dionysius raakte op een bepaald moment geïrriteerd door het gevlei van zijn hoveling en zei: “Je mag wel een keer in mijn schoenen staan.”
Dionysius liet vervolgens een groot feest organiseren, waarbij Damocles als eregast werd uitgenodigd. “Nu weet je hoe het is om rijk en machtig te zijn”, sprak Dionysius tot zijn gast. Damocles genoot met volle teugen, maar schrok toen hij omhoog keek. Daar hing, precies boven zijn hoofd, aan een flinterdunne paardenhaar een vlijmscherp zwaard: het ‘zwaard van Damocles’. Bij het minste of geringste kon de draad knappen en zou het zwaard op het hoofd van de eregast vallen. Damocles verliet gehaast het feest.
Dionysius leerde zijn hoveling zo een belangrijke les. Wie veel macht heeft, leeft dan wel in grote weelde, maar er hangt hem ook altijd groot gevaar boven het hoofd. Zeker bij een tiran als Dionysius, die vele vijanden had, was dat het geval.
Hervertelling
Het verhaal van Damocles werd voor het eerst beschreven door de Griekse historicus Timaeus van Tauromenium. Dankzij de hervertelling door Cicero belandde de geschiedenis ook in onze taal.
Overzicht van boeken over de (Nederlandse) taalgeschiedenis
Lijst van historische uitdrukkingen en gezegden
