Hofstelsel en feodaal stelsel: wat is het verschil?

Het hofstelsel en feodaal stelsel (of leenstelsel) zijn twee middeleeuwse stelsels van maatschappelijke verhoudingen tussen mensen in de Middeleeuwen. Beide stelsels worden vaak door elkaar gehaald. Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen een hofstelsel en leenstelsel precies?

Hofstelsel: economisch systeem

Het hofstelsel – ook wel dominiaal stelsel, domeinstelsel of mansus-systeem genoemd – was een economisch stelsel. Het is ouder dan het leenstelsel en ontstond na de val van het Romeinse Rijk in de vijfde eeuw. De veiligheid verdween, de handel liep terug en meer en meer mensen werden zelfvoorzienende agrariërs. Deze boeren konden zichzelf niet beschermen en zochten daarom op dorpsniveau bescherming bij de adel. Als horige boeren (halfvrije boeren, ofwel ‘laten’) kregen ze een stukje grond in bruikleen, moesten belasting betalen en klusjes voor de heer doen.

In ruil daarvoor kregen ze bescherming en het recht een deel van de opbrengsten zelf te besteden. Op dorpsniveau had een heer een eigen landgoed of domein, met als centraal gebouw het vroonhof, de grote hoeve van de landsheer met omliggend zijn eigen grond (het ‘saalland’). Daaromheen lagen landgoederen en boerderijen waar de horige boeren werkzaam waren op hun grond (het ‘hoevenland’).

Kort samengevat: het hofstelsel ontstond vanaf de vijfde eeuw, was een economisch stelsel en deed zich voor op dorpsniveau.

Leenstelsel (feodalisme): politiek systeem

Het leenstelsel of feodalisme was een politiek stelsel. Het stelsel ontstond in de negende eeuw, toen na de dood van Karel de Grote diens bestuursgebied versnipperde. Dit gebeurde met name na het Verdrag van Verdun (843), toen Karels rijk in drieën verdeeld werd.

Door het uitgeven van lenen, zorgde een leenheer – de koning of vorst – ervoor dat hij zich verzekerde van de trouw van zijn leenmannen, ofwel vazallen (‘mannen’) met leen in het bezit. In ruil voor het lenen van landgoederen en het recht op bescherming, moesten leenmannen belasting betalen en de leenheer helpen in het geval van oorlogen of conflicten.

Kort samengevat: het feodalisme of leenstelsel ontstond vanaf de negende eeuw, was een politiek stelsel en manifesteerde zich op continentaal, Europees niveau.

Bronnen ▼