Indoctrinatie in Hitlers Berghof

Geen dictatuur kan voortbestaan zonder indoctrinatie van de jeugd. Door kinderen van jongs af aan te voeden met propaganda kweek je kritiekloze volgelingen voor de toekomst. In nazi-Duitsland was die kweekvijver de Hitlerjugend. Binnen deze beweging werd de jeugd een afkeer voor zwakte aangeleerd en een voorkeur voor militarisme. Zo hard als Kruppstaal, dat was hoe Adolf Hitler de Duitse jeugd wilde zien.

The Boy in the Striped Pyjamas – still uit de film

John Boyne’s nieuwste boek “De jongen op de berg” gaat over de kwalijke invloed van nazi-propaganda op kinderen in het Duitsland van Hitler. Ongeveer tien jaar eerder publiceerde de Ierse schrijver “De jongen in de gestreepte pyjama”, waarmee hij internationaal doorbrak en dat in 2008 verfilmd werd. Hierin zette hij de onschuld van een kind af tegen de misdadigheid van de Holocaust. Kinderlijke onschuld speelt ook in zijn nieuwste boek een rol. Dit keer toont de schrijver hoe makkelijk die onschuld en kinderlijke naïviteit te manipuleren en misbruiken is door kwaadwillenden. Een kind laat zich in de verkeerde handen gemakkelijk kneden tot aanhanger van kwade ideologieën. Een constatering die nog immer actueel is, gezien bijvoorbeeld de jeugdige leeftijd van veel moslimterroristen en aanhangers van extreemrechts.

Identiteitsverlies

Evenals in “De jongen in de gestreepte pyjama” is de hoofdpersoon een kleine jongen, dit keer Pierrot genaamd. Na wees geworden te zijn, moet hij op zevenjarige leeftijd zijn huis in Parijs verlaten en afscheid nemen van zijn hond D’Artagnan en beste vriend Anshel. Na eerst in een weeshuis verbleven te hebben, wordt hij liefdevol opgevangen door zijn enige overgebleven familielid, zijn Duitse tante Beatrix. De vrouw woont als huishoudster in de Berghof, Hitlers vakantieverblijf in Beieren op de Obersalzberg in Berchtesgaden. Ook de jongen komt hier te wonen, wat voor hem grote gevolgen heeft. Om bij zijn gastheer niet uit de toon te vallen, moet hij voortaan luisteren naar de naam Pieter en het wordt hem afgeraden om nog langer te corresponderen met zijn Joodse vriendje in Parijs. Boven alles moet voorkomen worden dat de nukkige Führer aanstoot neemt aan de aanwezigheid van de jongen op de Berghof. Dat hij daarmee zijn identiteit verliest, zal grote gevolgen hebben.

De jongen op de berg - John Boyne — De jongen op de berg – John Boyne

Pierrot blijkt zich echter goed te kunnen aanpassen en de Duitse dictator voelt sympathie voor hem. In plaats van lederhosen draagt hij algauw het uniform van de Hitlerjugend, dat de Führer hem cadeau heeft gedaan. De genegenheid van Hitler en de invloed die hij op zijn pupil heeft brengen bij de jongen een nare metamorfose tot stand. Besmet door de nazi-ideologie raakt hij verstrikt in het kwaad. Hij voelt zich beter dan anderen en gaat zich anders manifesteren dan de zachtaardige jongen met een open blik op de wereld die hij bij aankomst in Berchtesgaden nog was. Daarmee zet hij echter zijn familiale en vriendschappelijke relaties op het spel, waaronder die met zijn tante Beatrix en zijn schoolvriendinnetje Katarina. De prijs die zijn vriendschap met Hitler hem kost is hoog, zoals na afloop van de oorlog gold voor iedereen die de dictator steunde in zijn wrede politiek.

Het laten figureren van belangrijke historische figuren in een roman heeft niet altijd een geloofwaardige uitwerking. Soms komt het geknutseld of zelfs aanstootgevend over. Dat heeft Boyne echter grotendeels weten te voorkomen, door zich te baseren op historische feiten en door Hitler geen dingen te laten doen die van hem meer monster dan mens maken. Af en toe maakt hij een misser, bijvoorbeeld door Hitler te laten beweren dat zijn vader schoenlapper was, terwijl het Stalins vader was die dit ambacht uitvoerde en Alois Hitler sr. douaneambtenaar was. Het is de schrijver vergeven, want zijn boek is heel vlot geschreven en bevat een boodschap die aan betekenis niet verloren heeft. In het bijzonder aan de jeugdige lezer – voor wie het boek eigenlijk bedoeld lijkt te zijn – geeft Boyne de belangrijke waarschuwing om je eigen identiteit en zelfstandige denkvermogen te behouden en je niet te laten verleiden door machtswellust en haatzaaiende ideologieën.