Enne Koops
Het verhalenboek Zonder vensters de treinen is een bundel met indringende anekdotes van met name Belgische ooggetuigen uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Het relaas is niet bedoeld als geschiedenisboek, maar vooral een handleiding om komende generaties te waarschuwen voor het altijd terugkerende gevaar van misdaden tegen de menselijkheid onder de dekmantel van oorlog.
Het boek is geschreven door de Vlaamse publicisten Ina Stabergh – tevens gevierd dichteres – en Fred Jonckers. Hun klacht is dat veel bestaande geschiedenisboeken oorlogsmisdadigers tot historische figuren hebben gemaakt, waardoor ‘hun misdaden secundair dreigen te worden aan hun figuur’ (11).
Bloed hoesten
Zonder vensters de treinen bevat talloze persoonlijke getuigenissen uit de periode van de Eerste Wereldoorlog, het interbellum, maar de aandacht gaat vooral uit naar de Tweede Wereldoorlog, met een sterk accent op ervaringen van Vlamingen uit het Belgische Hageland. Tussen de persoonlijke verhalen door zijn in totaal vijftien fraaie historische gedichten van Ina Stabergh opgenomen.
Het mooie van dit boek is dat de verhalenverteller centraal staat en dat gedetailleerd wordt beschreven welke uitwerking de oorlog had op mensenlevens. Over de Duitse gifgasaanvallen uit de Eerste Wereldoorlog lezen we bijvoorbeeld:
“Aan het front tussen Ieper en Langemark vuurden de Duitsers op 22 april 1915 chloorgasgranaten op de geallieerde stellingen. Wie de damp inademde kreeg kort nadien een zwart kleur, hoestte bloed en stierf. 5000 soldaten stikten. Twee weken later kwamen de Britten met gasmaskers. Daarna kwamen er andere soorten gas. Het meest gevaarlijke was mosterdgas. In totaal vielen er 65.000 slachtoffers van gifgas.” (34)
Te pletter slaan
Triest is het relaas van het schip Cap Arcona. Toen de Duitsers in de gaten kregen dat ze de oorlog zouden verliezen, lieten ze het kamp Neuengamme ontruimen en begonnen met de uitgemergelde gevangenen aan een dodentocht, die naar de Lübeckerbocht bij de Oostzee voerde. Daar joegen de nazi’s de gevangenen op de Cap Arcona en op twee vrachtschepen. Aan boord waren ook verscheidene Puttenaren, die na de razzia van Putten in Neuengamme beland waren.
Toen de drie schepen samen met het Duitse schip Deutschland wilden uitvaren op 3 mei 1945, viel Britse RAF-vliegtuigen de schepen aan. Het schip stond algauw in lichterlaaie. De toen 20-jarige overlevende Jan Everaert vertelde later het volgende over de paniek en traumatische verwikkelingen op de Cap Arcona:
“De eerste gevangenen die aan dek verschenen, renden naar de reling en sprongen, zonder na te denken, in zee. Velen duwden zich niet ver genoeg af en sloegen te pletter tegen de boeg van het schip. Zij die volgden, namen banken en andere houten voorwerpen en wierpen die overboord alvorens zelf in de diepte te springen. Enkele van deze zware voorwerpen verpletterden de ongelukkige drenkelingen, die al in het water lagen. Gevangenen die zich aan de reddingsboten vastklampten werden met geweerkolven bewerkt, tot ze loslieten en in de golven verdwenen. Eén uur na de luchtaanval ging het voorschip een paar meter omhoog en kantelde daarna op zijn rechterzijde. Honderden jongens, die aan deze kant stonden, werden mee de diepte in gesleurd. Hun kreten en gegil verstomden spoedig in het ijskoude water.” (99)
Foetussen vertrappen
Een plus van dit boek is de centrale aandacht voor het levensverhaal van ooggetuigen. Het materiaal brengt de zinloosheid van oorlog dicht bij de lezer. De gedichten van Stabergh hebben ook hun meerwaarde en geven een persoonlijke reflectie op het oorlogsgeweld..
Belangrijkste kritiekpunten zijn dat een echte these ontbreekt en dat de verhalen niet in een logische chronologische volgorde aan elkaar gevlochten zijn.Daarbij bevat het boek bevat wel een beknopte literatuurlijst, maar de afzonderlijke verhalen zijn nauwelijks te herleiden tot hun oorspronkelijke bron.
Boek: Zonder vensters de treinen
Bekijk dit boek bij:
