Jan Ingenhousz (1730-1799) – Arts en natuuronderzoeker

De Nederlandse arts en plantkundige Jan Ingenhousz toonde in 1799 aan dat planten licht nodig hebben voor de zogenaamde fotosynthese, waarbij lichtenergie wordt gebruikt om koolstofdioxide om te zetten in koolhydraten.

Jan Ingenhousz werd op 8 december 1730 geboren in Breda, als zoon van een apotheker. Zijn vader onderhield goede contacten met de Britse legerarts John Pringle, de “vader van de militaire medicijnkunst”, die op dat moment in Breda gelegerd was. Jan Ingenhousz bewonderde de arts en besloot mede hierdoor medicijnen te gaan studeren. Eerst aan de Universiteit van Leuven, later aan de Universiteit van Leiden, waar hij onder meer les kreeg van beroemde wetenschappers als Pieter van Musschenbroek en Hiëronymus David Gaubius. Hierna volgde Ingenhousz ook nog lessen aan de universiteiten van Parijs en Edinburgh.

Pokken

In 1765 reisde de Nederlandse arts op uitnodiging van John Pringle naar Engeland, waar op dat moment een pokkenepidemie heerste. Samen met Pringle entte hij toen verschillende patiënten preventief in met pus van pokken. Aangezien Pringle lijfarts van koning George III was, werden ook diverse leden van de koninklijke familie ingeënt. Het inenten van patiënten was in deze periode nog vrij nieuw. De inentingen werden later verbeterd door Edward Jenner.

Keizerin Maria Theresia van Oostenrijk was, mede doordat drie van haar kinderen stierven aan de pokken, zeer geïnteresseerd in de inentingen van Pringle. Ze nam daarom contact op met de Britse arts en die besloot Ingenhousz naar het Oostenrijkse hof te sturen. Van 1768 tot 1779 was die vervolgens de lijfarts van de keizerin. In deze periode trouwde Jan Ingenhousz met Agatha Maria Jacquin, de zus van de Weense botanist Nicholas Jacquin.

Jan Ingenhousz en de fotosynthese

Dankzij zijn werk aan het hof had Ingenhousz geen geldproblemen meer en voldoende tijd om onderzoek te verrichten. De Nederlander deed onder meer onderzoek naar elektriciteit en magnetisme, werd lid van de Royal Society of London for the Improvement of Natural Knowledge en correspondeerde met beroemde wetenschappers, waaronder Benjamin Franklin.

In 1799 toonde hij als eerste wetenschapper aan dat er licht nodig is voor de fotosynthese in planten en dat planten zelf eens soort kleine fabriekjes zijn, omdat ze zonlicht, koolstofdioxide en water omzetten in zuurstof en suiker.

Ingenhousz herhaalde in zijn onderzoek ook een experiment van Joseph Priestley. Hierbij ontdekte men dat een muis in een afgesloten ruimte kon blijven leven als er ook een plant in de ruimte stond. De plant zorgde namelijk voor nieuwe zuurstof terwijl de muis weer koolstofdioxide produceerde voor de plant

De wetenschapper overleed op 7 september 1799 in Engeland en werd begraven op het kerkhof van Saint Mary the Virgin in Calne. In deze kerk is sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw een plaquette ter nagedachtenis aan de Nederlander te vinden.

Waardering

De beroemde Pruisische ontdekkingsreiziger en natuuronderzoeker Alexander von Humboldt liet zich in 1798 zeer lovend uit over Ingenhousz. In een voorwoord bij een essay schreef hij:

“De heer Ingenhouszen behoort tot het kleine aantal werkende natuurkundigen, die het vruchtbare talent bezitten, om niet alleen enkele zaken met bewonderenswaardige moeite na te streven, maar ook ieder nieuw verschijnsel (in plaats van het geïsoleerd te bekijken) harmonisch te verbinden met oudere zaken. Zijn schrijfsels leren, dat hij het hoogste doel van de natuurkunde, dit samenwerken van de krachten, nooit uit het oog verliest.”

In 1941 verscheen werd Nederland een postzegel uitgebracht met de beeltenis van Ingenhousz (zie afbeelding boven artikel). In het depot van het Breda’s Museum is een terracotta ontwerp voor een standbeeld van Jan Ingenhouszen te vinden. Dit standbeeld is echter nooit opgericht. Breda heeft wel Dr. Jan IngenHouszplein.

Google stond in december 2017 stil bij de 287e geboortedag van de wetenschapper met een zogenaamde Doodle, een aangepast logo op de startpagina van de zoekmachine. Jan Ingenhousz was hierin afgebeeld naast de zon en een groeiende plant.

Ook interessant: Carolus Linnaeus (1707-1778) – Zweedse arts en plantkundige

Bronnen ▼