Peter Petersen en het Jenaplanonderwijs

Jenaplanonderwijs is een onderwijsvernieuwing waarbij opvoeding een belangrijke rol speelt. Kenmerkend zijn de zogenaamde stamgroepen, waarbij kinderen van verschillenden leeftijden in dezelfde groep zitten. De Duitse pedagoog Peter Petersen ontwikkelde het onderwijssysteem in 1924. In de Duitse plaats Jena experimenteerde hij voor het eerst met de onderwijsvorm.

Peter Petersen werd in 1884 geboren in een boerengezin in Duitsland. Hij studeerde cultuurgeschiedenis, filosofie, godsdienstwetenschappen, psychologie en pedagogiek en sloot zich al vrij snel aan bij de Duitse bond voor onderwijsvernieuwing, Bund Für SchulReform. Zijn visie op het onderwijs was met name dat onderwijs meer moet worden gezien als opvoeding waarbij de gemeenschap een belangrijke rol speelt. Een bekend uitspraak van Petersen:

‘Je wordt mens in relatie tot anderen’

In 1923 kreeg hij de gelegenheid om zijn ideeën kwijt te kunnen bij een oefenschool in de Duitse stad Jena. Bij zijn ideeën werd hij aanvankelijk ook geïnspireerd door Maria Montessori, maar later raakt hij meer geïnteresseerd in de ideeën van Friedrich Fröbel. De nieuwe onderwijsvorm kreeg hierna meer bekendheid dankzij een internationale groep onderwijsvernieuwers, de New Education Fellowship. Speciaal voor deze groep schreef Petersen een boekje, dat later bekend kwam te staan als Der kleine Jenaplan.

Jenaplan

Vanuit de kerngedachte dat de school – samen met ouders – het kind vooral moet opvoeden, ontwikkelde Petersen met het Jenaplan een aantal peilers:

• Kinderen van verschillende leeftijden worden bij elkaar geplaatst in zogenaamde stamgroepen, waarbij kinderen – net als bij broers en zussen – van elkaar kunnen leren.
• Ouders hebben een belangrijke rol bij de opvoeding en dus ook bij het onderwijs.
• Naast de normale vakken als rekenen en taal, besteden de scholen ook aandacht aan de vier basisactiviteiten: spreken, spelen, werken en vieren.

Scholen die werken met het Jenaplan hebben vaak ook een ‘huiselijke’ aankleding.

Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog

Petersen is niet helemaal onomstreden. Zo zou hij volgens sommigen voorstander zijn geweest van het nationaalsocialistische gedachtegoed en zijn leer hier ook deels op hebben gebaseerd. Net als andere Duitse vernieuwingspedagogen, waaronder Rudolf Steiner, uitte hij bijvoorbeeld kritiek op de intellectuele kenniscultuur en het individuele. Petersen zou tijdens en na de oorlog ook verschillende racistische en antisemitische uitspraken hebben gedaan en teksten hebben geschreven. Omdat niet helemaal zeker is welke sympathieën de onderwijsvernieuwer had, zijn in de loop der jaren verschillende straten en scholen die de naam van de Duitser droegen, weer van naam veranderd.

Na het uiteenvallen van Duitsland, stond de stad Jena onder leiding van de Russen die de school een gevaarlijk overblijfsel uit het vroegere Duitsland vonden, waardoor Petersen voortdurend tegenwerking ondervond. In 1951 werd de school definitief gesloten en kreeg Petersen een spreekverbod. Desondanks werd zijn idee toch her en der opgepikt en verspreid, onder anderen door zijn kinderen. Petersen overleed in 1952.

Jenaplan in Nederland en België

De eerste Jenaplanschool in Nederland werd in 1962 opgericht in Utrecht, onder aanvoering van Suus Freudenthal, moeder van vier kinderen en bestuurslid van de Werkgemeenschap voor Vernieuwing van het Onderwijs. Zij zorgde ervoor dat het schoolsysteem beter bekend raakte. Inmiddels zijn er in Nederland ruim tweehonderd Jenaplanscholen in het basis- en voortgezet onderwijs. België heeft momenteel zeven basisscholen met Jenaplanonderwijs.

Bronnen ▼