Joop den Uyl. Nederlands politicus die van 1967 tot 1986 politiek leider was van de Partij van de Arbeid (PvdA) en van van 1973 tot 1977 minister-president.
Joop den Uyl werd op 9 augustus 1919 geboren in Hilversum. Hij groeide op in het gereformeerde gezin van zijn vader Johannes den Uijl, een winkelier en mandenmaker. Den Uyl’s vader overleed toen Joop toen was. In de periode van 1931 tot 1936 bezocht Joop den Uyl het Christelijk Lyceum in Hilversum. Uit opstellen die hij in deze tijd schreef blijkt dat Den Uyl destijds bewondering had voor Duitsland dat in die tijd sterk nationaal-socialistisch werd. Hij schreef onder meer dat hij in het buurland dit zag: “een herboren, zelfbewust volk, dat in eensgezindheid om den Führer [was] geschaard”. Biografe Anet Bleich schreef in een boek over Den Uyl in 2008 dat de oud minister-president als scholier rechts-nationalistische sympathieën had. In dezelfde opstellen gaf hij volgens haar echter ook zijn afkeer weer voor de jodenvervolging en de rassenleer.
Na de middelbare school studeerde Joop den Uyl economie aan de Universiteit van Amsterdam en in 1939 volgde hij een zomercursus in de stad Kiel in Nazi-Duitsland. In zijn studietijd schreef hij zo nu en dan gedichten voor studentenbladen. Deze werden gepubliceerd onder het pseudoniem ‘Ernst Noack’. Nadat de Duitsers Nederland in 1940 binnen waren gevallen nam Den Uyl afstand van het gedachtegoed van de nazi’s. Hij kwam onder meer in contact met een illegale Parool-groep en ging schrijven voor het verzetsblad De Nieuwe Vrijheid. Na de Tweede Wereldoorlog bleef Den Uyl journalistiek actief, hij schreef toen voor Het Parool en Vrij Nederland. In 1949 werd hij directeur van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA. Hij bleef hier directeur tot 1963.
Politieke carrière
Joop den Uyl trad in 1953 namens de PvdA toe tot de gemeenteraad van Amsterdam. Hij bleef hiervan lid tot 1965 en werd in 1956 eveneens lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Hij was in Amsterdam wethouder van Economische Zaken (1963-1965) en in het kabinet Cals bekleedde hij van 1965 tot 1966 de functie van minister van Economische Zaken. In de periode dat hij op deze post zat, besloot hij de kolenmijnen in Limburg te sluiten. Na het ministerschap was Joop den Uyl enkele jaren fractieleider in de Tweede Kamer namens de PvdA. Na de verkiezingen van 1973 werd het eerste kabinet Den Uyl een feit.
Minister-president Den Uyl kwam met zijn kabinet al snel voor een aanzienlijk probleem te staan: de oliecrisis van 1973. Arabische olieproducerende landen verhoogden voor westerse landen de olieprijs met zeventig procent. Deze verhoging was met name gericht tegen westerse landen die Israël dat jaar hadden gesteund tijdens de Jom Kippoeroorlog. Door een kunstmatig gecreëerd olietekort zag de regering Den Uyl zich genoodzaakt het olieverbruik te beperken. Den Uyl stelde hierop de autoloze zondag in.
Joop den Uyl en de autoloze zondag
Lockheed-affaire
In 1976 kwam minister-president Den Uyl voor een ander probleem te staan: de Lockheed-affaire. Prins Bernhard zou 1,1 miljoen dollar aan steekpenningen hebben ontvangen van de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed. Het kabinet-Den Uyl besloot op grond van de ernstige geruchten een commissie van wijze mannen in te stellen. Deze zou de zaak uitvoerig onderzoeken. Na het onderzoek van de zogenaamde Commissie van Drie besloot het kabinet-Den Uyl de prins niet strafrechtelijk te vervolgen. Wel moest hij erkennen fouten te hebben gemaakt. De commissie had namelijk vastgesteld dat Prins Bernhard zich ‘gevoelig had getoond’ voor gunsten en giften van de vliegtuigfabriek. Den Uyl ontving van verschillende kanten veel lof over de wijze waarop deze affaire werd opgelost.
Tijdens de regering van Den Uyl werd Suriname onafhankelijk. Voordat dit een feit was werd er uitvoerig onderhandeld. Joop den Uyl speelde zelf een belangrijke rol tijdens deze onderhandelingen.
Conflict
Oppositie
Onder leiding van Joop den Uyl voerde de PvdA van 1977 tot 1981 oppositie. Tijdens de verkiezingen van 1981 verloor de partij negen zetels. Het CDA was de grootste partij geworden, gevolgd door de VVD. Daarnaast was D66 een belangrijke factor geworden. Deze partij won onder leiding van Jan Terlouw maar liefst elf zetels en had er nu zeventien in totaal. CDA startte de onderhandelingen met de PvdA en D66 en vormde het tweede kabinet Van Agt. Joop den Uyl nam ondanks zijn matige verhouding met de minister-president (Van Agt) ook zitting in dit kabinet. Hij werd minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het kabinet kreeg al snel de bijnaam Vechtkabinet, voornamelijk vanwege de slechte verhouding tussen Van Agt en Den Uyl. Er kwamen nieuwe verkiezingen en na afloop van deze stembusgang vormden het CDA (ditmaal aangevoerd door Ruud Lubbers) en de VVD in 1982 samen een nieuw kabinet: Lubbers I.
Joop den Uyl nam met zijn partij weer plaats in de oppositiebanken. Hij bleef tot 1986 fractieleider van de PvdA. Kort voor de verkiezingen van 1986 haalde Den Uyl FNV-vakbondsvoorzitter Wim Kok binnen als lijstduwer. Deze stemmentrekker deed zijn werk. Wim Kok ontving maar liefst 570.000 voorkeursstemmen. De partij won in totaal vijf zetels. De winst werd al snel ‘de overwinningsnederlaag’ genoemd. Duidelijk was namelijk dat de PvdA geen kans had op regeringsdeelname. Er kwam een tweede kabinet-Lubbers, gevormd door CDA en VVD. Den Uyl moest opnieuw genoegen nemen met de oppositie.
Kort na de verkiezingen van 1986 legde Den Uyl zijn functie van fractievoorzitter neer. Wim Kok volgde hem op.
Joop den Uyl overleed in 1987 op 68-jarige leeftijd aan een hersentumor.
Lees ook: Geschiedenis van de PvdA
Meer politieke geschiedenis
Boek: Het Grote Jaren 70 Boek
