Helmut Kohl gaf de D-Mark zelf op

De invoering van de euro wordt vaak omschreven als een ruil. Helmut Kohl zou de Duitse mark opgegeven hebben in ruil voor instemming van de Franse François Mitterrand met de hereniging van Duitsland. Volgens sommigen zouden de Duitsers anders nooit hun harde munt opgegeven hebben voor een gemeenschappelijke Europese munt. In ieder geval niet met landen die de Duitse opvattingen over begrotingsdiscipline en inflatiebeperking niet delen. Volgens deze zienswijze ging Kohl met tegenzin akkoord. Daarmee maakte hij de weg vrij voor introductie van de euro in 2002. Maar dit beeld klopt niet.

Kohl: federalist in hart en nieren

Kohl is altijd voorstander geweest van Europese eenwording. Hij had ontzag voor de oprichters van de Christlich Demokratische Union Deutschlands (CDU). Hij bleef in contact met Konrad Adenauer (1876-1967) en Ludwig Erhard (1897-1977), ook nadat zij zich hadden teruggetrokken uit de politiek. Van Adenauer nam hij over dat het noodzakelijk was om Duitsland in te bedden in een Europees verband.

Kohl deelde diens mening dat de Duitsers iets goed te maken hadden vanwege de door hen begonnen oorlogen – de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 en de twee wereldoorlogen. Kohl, doctor in de geschiedenis, liet zich ook inspireren door het verleden. Als een lappendeken aan koninkrijken, hertogdommen en vrijstaten zich in 1870 kon verenigen in een federaal Duitsland, konden Duitsland en andere landen ook opgaan in een Verenigde Staten van Europa. Hij heeft altijd belangstelling gehad voor plaatselijke geschiedenis. Zo leerde hij dat de grenzen van zijn eigen deelstaat, Rijnland-Palts, in de loop der eeuwen zijn verlegd. Hij ging grenzen beschouwen als kunstmatig en tijdelijk.

In 1973 werd hij landelijk voorzitter van de CDU. In 1979 hield hij op een partijcongres een toespraak over het belang van Europese integratie. Daarin sprak hij van ‘wij jonge burgers van Europa’, die liever Europese eenwording hadden dan ‘nationaal egoïsme’. Hij riep de partij op zich in te spannen voor politieke en economische eenwording van Europa – inclusief gemeenschappelijke munt. De toehoorders applaudisseerden.¹

Op partijcongressen struikel je doorgaans over toespraken en moties. De meeste zijn snel weer vergeten. Kohls ‘Europees Manifest’ werd echter blauwdruk voor het Europese deel van de buitenlandstandpunten van het verkiezingsprogramma van 1978. Alleen de regels over een Europese munt werden weggelaten.² Het Europese Parlement werd een belangrijke rol toebedeeld: het moest uitgroeien tot federaal parlement. Er waren veel overeenkomsten met de eerdere ideeën van partijgenoot Walter Hallstein (1901-1982), van 1958 tot 1967 de eerste voorzitter van de Europese Commissie (EC), over een federaal Europa. En met wat Jacques Delors, 1985-1995 EC-voorzitter, voor ogen had, toen hij de Europese Commissie en het Europese Parlement meer bevoegdheden wilde geven. Delors hoopte dat Europa nog voor het einde van het millennium federaal zou worden. Kohl steunde hem hierin.

Politiek historicus Hans Peter Schwarz (1934-2017) publiceerde in 2012 een geautoriseerde Kohl-biografie. Volgens hem was Kohl ten aanzien van Europa een doctrinair politicus, die zijn idealen werkelijkheid wilde maken.³ In de jaren zeventig was de CDU oppositiepartij in de Bondsdag (Duits federaal parlement). Toen smeedde hij al banden met christen-democratische en conservatieve partijleiders in andere Europese landen. Hij sprak ook met christen-democratische Europarlementariërs, wat hij bleef doen na 1982, het jaar dat hij bondskanselier (premier van Duitsland) werd.

Voorstander van een Europese munt

In de jaren tachtig dachten de meeste leiders van West-Europa dat de communistische regimes van Oost-Europa op den duur zouden bezwijken, alleen al vanwege de zwakke economische toestand. Ook werd aangenomen dat West- en Oost-Duitsland ooit weer één land zouden worden. Maar het was een volkomen verrassing dat de Berlijnse Muur in november 1989 viel en dat eenwording al in 1990 mogelijk werd.

Michèle de Waard heeft erop gewezen dat Kohl zich al vóór de val van de Muur uitsprak voor een Europese munt. Het werd besproken in een vergadering van de Europese Raad, 27-28 juni 1988. Vlak daarvoor stelde hij in de Bondsdag dat een verenigd Europa een economische en monetaire unie omvatte, met een Europese centrale bank en Europese munt.⁴

Kohl geloofde oprecht in Europese federalisering. De Duitse mark opgeven was onvermijdelijk.

Eerst politieke eenwording, dan pas economisch

Dat betekende niet dat hij en president Mitterrand op één lijn zaten. De laatste wilde een economische unie, vooral omdat het de Franse belangen diende. West-Duitsland was al een economische grootmacht. Een verenigd Duitsland kon nog welvarender worden – ten koste van de positie van Frankrijk. Duitsland verbinden aan een Europese economische unie zou de Duitse economie groei vertragen. Een Europese munt zou stabieler zijn dan de Franse franc.

Kohl was niet tegen economische eenwording, mits dat werd voorafgegaan door politieke eenwording. Wat is het nut van een federale munt zonder federale regering en federaal parlement? Hij en Delors zagen over het hoofd dat Franse politici, inclusief Mitterrand, belang hechtten aan Frankrijk als soevereine natiestaat. Mitterrand speelde het spel enkel mee om in staat te zijn het Europese proces zijn kant op te sturen. In December 1991 werd het Verdrag van Maastricht getekend. Kohl en Delors stonden alleen in hun verlangen naar Europese federalisering. Dus spande Kohl, een pragmatische idealist, zich maar in voor wat wel haalbaar was: de introductie van de euro.

Zijn persoonlijke opvattingen waren wellicht niet kenmerkend voor die van de leidende Duitse politici, de Duitse nationale bank en uiteindelijk de Duitse burgers. Duitsers waren voor Europa, maar sceptisch over het opgeven van de mark. Kohl gaf de eigen munt echter niet met tegenzin op. Hij vond het verenigen van Europa net zo belangrijk als het verenigen van Duitsland. Wat hem betreft, sloeg hij twee vliegen in één klap.

Ook interessant: Helmut Kohl (1930-2017) – Duitse bondskanselier
…of: D-Mark & Ostmark – Munten DDR en BRD
Boek: Europa in alle staten

Bronnen ▼