Joost van den Vondel – Dichter en toneelschrijver

Hij was Nederlands meest geroemde dichter en toneelschrijver van de Gouden Eeuw: Joost van den Vondel (1587-1679). Met name zijn toneelstuk ‘Gijsbrecht van Aemstel’ uit 1637 had een grote culturele impact en werd nog eeuwenlang op de Nederlandse bühnes vertoond. Zijn literaire werk, maar ook zijn persoonlijkheid, was veelzijdig en verrassend.

Jonge jaren van Joost van den Vondel (1587-1597)

Joost van den Vondel werd geboren in Keulen op 17 november 1587 in een doopsgezinde familie. Zijn ouders waren oorspronkelijk afkomstig uit Antwerpen, maar verhuisden vanwege hun geloof in 1582 naar Keulen.

Ook in Keulen was de familie Vondel niet veilig. Op aandringen van de hertog van Parma hielden de instanties afwijkende gelovigen in de gaten. In een bespreking in Vrij Nederland (7 juni 2008) van Piet Calis’ biografie Vondel. Het verhaal van zijn leven (1587-1679), lezen we kort maar krachtig:

“Al gauw kwam het gezin Vondel als ‘wederdopers’ in het vizier van de Keulse rechtspraak, een woord dat bijna synoniem stond voor het vonnis: verbanning. Hoe een en ander precies in zijn werk ging, is niet meer te achterhalen, wel dat Joost van den Vondel (in 1595) op achtjarige leeftijd Keulen verliet, even in Utrecht woonde en dat zijn vader in 1597 in Amsterdam de ‘poorterseed’ aflegde. De inburgering kon beginnen.”

In maart 1597 ging de familie wonen in de Warmoesstraat 39 te Amsterdam. De vader van Joost van den Vondel had daar een zijdewinkel, die vooral kousen verkocht, genaamd de ‘Rechtvaerdige Trou’. De naar Amsterdam uitgeweken Brabanders leefden in de Warmoesstraat als groep die zich wat afzonderde van de Hollanders.

Levensloop: enkele hoofdmomenten

Door zelfstudie verwierf Joost van den Vondel veel kennis. Vanaf omstreeks 1620 trad hij ook in contact met geleerden als de theoloog Gerardus Vossius (1577-1649), schrijver-dominee Casparus Barlaeus (1584-1648) en prominente figuren uit de kring rond historicus en schrijver Pieter Corneliszoon Hooft (1581-1647).

Mede vanwege de terechtstelling van Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619), begon Joost van den Vondel vanaf 1625 met een reeks hekeldichten tegen de contraremonstranten. In de jaren 1630 werd hij milder, door het overlijden van zijn echtgenote en diverse kinderen, maar ook onder invloed van Hugo de Groot (1583-1645).

In of vlak na 1641 maakte Vondel na een geloofscrisis de overstap van de doopsgezinden naar de Rooms-Katholieke Kerk. P.C. Hooft was hierdoor zo geschokt, dat hij Joost van den Vondel niet meer wilde ontmoeten op het Muiderslot. En Vondels moeder onterfde haar zoon.

Tot 1643 werkte Joost van den Vondel veel in de door hem overgenomen zijdewinkel van zijn vader. Dat jaar droeg hij de zaak over aan zijn eigen zoon en stortte hij zich jarenlang – van 1643 tot 1651 – voltijds op het dichten. Omdat de zaak failliet ging en zijn zoon, Joost jr., schulden had gemaakt, moest Vondel weer gaan werken. De gemeente Amsterdam hielp hem hierbij en bood hem in 1659 een aanstelling aan als suppoost (boekhouder) bij de Stadsbank van Lening, waar hij tot 1688 in dienst bleef. Maar de schulden werden nooit volledig afgelost.

Gedurende de laatste dagen van Vondels leven woonden zijn kleinzoon en diens vrouw bij hem in. Vondel overleed op 5 februari 1679, op de voor die tijd uitzonderlijk hoge leeftijd van 91 jaar. Op één kleinzoon na had Vondel al zijn kinderen én kleinkinderen overleefd. Als zijn laatste werk geldt zijn zelfgeschreven, nogal ironische grafschrift:

Hier leit Vondel zonder rouw,
Hy is gestorven van de kouw

Belangrijkste werken van Vondel

De belangrijkste werken van Joost van den Vondel zijn te verdelen over meerdere genres. Bekende gelegenheidsgedichten van Vondel zijn ‘Lof der zeevaert’ uit 1623, ‘Geboortklock van Willem van Nassau’ (1626) en de ‘Inwijding van ’t stadhuis t’Amsterdam’, dat hij in 1665 uitbracht.

Drie bekende treurspelen van Joost van den Vondel zijn ‘Gijsbrecht van Aemstel’ (1637), ‘Lucifer’ uit 1654 en ten slotte ‘Adam in ballingschap’ (1664). Daarnaast schreef Vondel nog een reeks leerdichten en hekeldichten. Meest bekend zijn de hekeldichten ‘Roskam’ (1630) – een gedicht gericht tegen de drost van Muiden en in zijn algemeenheid tegen corrupte regenten – of ‘Harpoen‘ (1630), waarin hij inging tegen calvinisten die vonden dat zij ook buiten de kerk gezag hadden vanwege hun gereformeerde religie.

Boek: Vondel. Het verhaal van zijn leven (1587-1679) – Piet Calis

Bronnen ▼