Joseph Merrick – ‘The Elephant Man’

Joseph Merrick (1862-1890) zag er bij zijn geboorte niet opvallend uit. Vanaf zijn vijfde levensjaar veranderde zijn lichaam echter aanzienlijk. Er verschenen grote bulten op onder meer zijn armen en benen en uiteindelijk ook op zijn gezicht. Merrick kwam door zijn aandoening uiteindelijk bekend te staan als ‘The Elephant Man’ en verdiende de kost in freakshows.

Artsen dachten destijds dat de jonge Brit leed aan de ziekte elefantiase, een parasitaire aandoening die ervoor kan zorgen dat patiënten overmatige zwelling in met name armen en benen krijgen. Ook is vaak de ziekte van Recklinghausen (of neurofibromatose) genoemd als mogelijke oorzaak van de grote bulten in het gezicht van Joseph Merrick. Eind vorige eeuw ontdekten radiologen van het Royal Londen Hospital, echter dat de zwellingen moeten zijn veroorzaakt door het Proteus-syndroom, een zeer zeldzame erfelijke afwijking. De artsen concludeerden dit na bestudering van Merrick’s skelet, dat nog altijd in het Londense ziekenhuis wordt bewaard.

Geduwd door een olifant

Van al die medische achtergronden waren de ouders van Joseph Merrick niet op de hoogte toen het lichaam van hun zoon de eerste misvormingen begon te vertonen. Als eerste viel op dat de armen van Merrick niet gelijkmatig groeiden en dat zijn voeten opmerkelijk groot werden. Zoals vaker in die tijd zocht men de verklaring voor deze afwijkingen in een gebeurtenis die zich tijdens de zwangerschap had voorgedaan. Volgens het volksgeloof konden baby’s ernstige misvormingen oplopen, wanneer hun moeder tijdens de zwangerschap erg schrok. Volgens de familie Merrick was dat in dit geval ook gebeurd. Moeder Mary Jane was toen ze vier maanden zwanger was van Joseph namelijk omver geduwd door een kermisolifant. Een gebeurtenis waar ze behoorlijk van was geschrokken. Joseph Merrick zou zijn leven lang geloofd hebben dat dit de oorzaak was van zijn ziekte.

Jeugd

Joseph verliet school op dertigjarige leeftijd. Niet lang daarvoor was zijn moeder overleden. Merrick’s vader hertrouwde met de weduwe Emma Wood Antill, die zelf al enkele kinderen had. De vrouw moest niets van de misvormde Joseph weten. Het leven thuis werd mede hierdoor erg zwaar voor de jonge Merrick, ook omdat zijn vader steeds minder affectie voor hem toonde. Merrick ontvluchtte het huis verschillende malen, maar werd steeds weer teruggebracht naar zijn vader. Ondanks zijn lichamelijke beperkingen slaagde Merrick erin een baantje te vinden. Hij werkte enkele jaren als sigarenroller, maar toen zijn hand verder vervormde lukte dit niet meer.

Thuis escaleerde de situatie hierna. Merrick bracht geen geld meer binnen. Zijn vader wist nog wel een baantje voor hem te vinden als straatventer, maar toen zijn zoon dat werk in 1877 ook niet meer kon uitvoeren, sloeg hij Merrick zo hard dat die het ouderlijk huis voorgoed verliet. De jonge Merrick leefde hierna enige tijd op straat, tot zijn oom Charles zich over hem ontfermde. Toen die geen financiële middelen meer had om zijn neefje te verzorgen, belandde Merrick, op zeventienjarige leeftijd, in een armenhuis.

Freak

Rond 1884 concludeerde de almaar ernstiger misvormde Merrick dat hij alleen aan zijn leven in het armenhuis kon ontsnappen, als hij zichzelf als een soort levende attractie tentoon zou stellen. Met behulp van de Engelse entertainer Sam Torr verliet hij op 3 augustus 1884 het armenhuis en begon zijn nieuwe carrière. Merrick reisde als bezienswaardigheid door het land, onder de naam ‘Merrick the Elephant Man’. Na een tour langs onder meer Leicester en Nottingham, belandde Merrick in Londen waar hij een zogeheten penny gaff betrok. Bezoekers konden hem in dit kleine winkeltje voor een klein bedrag komen bekijken. Hierna reisde Merrick nog kort door Europa.

Na in Brussel te zijn beroofd door zijn manager keerde hij in 1886 terug naar Londen. Op straat probeerde Merrick daar verschillende mensen om hulp te vragen, maar vanwege zijn aandoening kon hij zich nauwelijks verstaanbaar maken. Uiteindelijk ontfermde de politie zich over de uitgeputte Merrick. In zijn jaszak vonden agenten een briefje met daarop de naam van Frederick Treves, een arts van het Royal Londen Hospital die enkele jaren eerder een circus had bezocht waar Merrick tentoongesteld werd. De politie bracht Merrick over naar het ziekenhuis, dat hem vervolgens toestemming verleende voor de rest van zijn leven in het hospitaal te verblijven.

Gedurende de laatste jaren van zijn leven ontfermde Frederick Treves zich over de onfortuinlijke Brit. Hoewel hij zich nu geen zorgen meer hoefde te maken over een verblijfplaats werd Merrick’s leven toch steeds zwaarder. Merrick’s hoofd bleef groeien en ook de andere uitstulpingen bleven uitdijen. Op het dieptepunt had zijn hoofd een omtrek van maar liefst 91 centimeter.

Treves verklaarde later dat Merrick letterlijk en figuurlijk zwaar gebukt ging onder zijn aandoening. Hij wilde graag zijn zoals andere mensen en vertelde hem eens dat hij zo graag een keer wilde gaan liggen om te slapen, iets wat onmogelijk was vanwege de omvang en het gewicht van zijn hoofd. Merrick sliep noodgedwongen rechtop. Op 11 april 1890 overleed Joseph Merrick. Hij werd levenloos aangetroffen in zijn bed, liggend. Hij was gestikt onder het gewicht van zijn eigen hoofd. Onduidelijk is of hij expres was gaan liggen, of dat hem om een ongeluk ging.

Skelet

Na zijn dood was Merrick’s lichaam nog enige tijd te bezichtigen in het Royal Londen Hospital. Zijn skelet wordt hier nog altijd bewaard. Zijn andere resten werden begraven. Waar was lange tijd onduidelijk. Tot mei 2019, toen de Britse schrijfster Jo Vigor-Mungovin ontdekte dat Merrick op 24 april 1890 werd begraven op het City of London Cemetery. In een naamloos graf. Er gaan stemmen op om een plaquette bij dit graf te plaatsen.

Popartiest Michael Jackson was zeer geïnteresseerd in het leven van Joseph Merrick. In de jaren tachtig bood hij zelfs 500.000 dollar om het skelet van ‘The Elephant Man’ in bezit te krijgen zodat hij het een plek kon geven in zijn rariteitenkabinet. Het ziekenhuis wees dit bod af. Een woordvoerder liet weten dat het skelet überhaupt niet te koop was.

Films

Er zijn verschillende films over het leven van Joseph Merrick gemaakt. De bekendste daarvan is The Elephant Man uit 1980, met John Hurt als Merrick en Anthony Hopkins als dokter Frederick Treves. De film sleepte acht Oscar-nominaties in de wacht.

Bronnen ▼