‘Kröller-Müller van grote invloed op waardering Van Gogh’

De Duitse kunstverzamelaarster Helene Kröller-Müller (1869-1939) is van groot belang geweest voor de waardering van kunstenaar Vincent van Gogh. Dat stelt onderzoekster Eva Rovers die aankomende maandag aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveert op haar onderzoek naar Helene Kröller-Müller.

Helene Kröller-Müller (1869-1939) legde met haar persoonlijke kunstcollectie de basis voor een van de eerste musea voor moderne kunst in Nederland: het Kröller-Müller Museum in Otterlo. Biografe Eva Rovers deed uitgebreid onderzoek naar het leven en werk van de bekendste kunstverzamelaarster van Nederland.

Rovers maakte bij haar onderzoek onder meer gebruik van het archief van Sam van Deventer, een vertrouweling van Helene Kröller-Müller. Eind 2005 werd dit archief overgedragen aan het Kröller-Müller Museum. De zogenaamde ‘kist van Van Deventer’ bevatte onder meer 3400 brieven waarvan het merendeel door Helene zelf geschreven was. Eva Rovers kreeg exclusief toegang tot dit archief. Na bestudering van de documenten concludeert Rovers dat Helene Kröller-Müller niet het prototype van de ‘gemakkelijke vrouw’ was:

“Helene komt erin naar voren als een koppige en vasthoudende vrouw. Ze ontsloeg de architect Ludwig Mies van der Rohe, maakte zodanig ruzie met Berlage dat hij zelf ontslag nam en was ook voor veel anderen in haar omgeving een moeilijk mens, maar ze wilde graag haar inzichten en haar verzameling met andere mensen delen.”

Kröller-Müller had letterlijk het vermogen om veel kunst te kopen en dat deed ze dan ook. In sommige tijden kocht ze Picasso’s en Mondriaans alsof het hoeden en handtassen waren. Ooit bezocht ze Parijs en keerde ze na drie dagen terug met maar liefst vijftien schilderijen van Vincent van Gogh (1853-1890), een kunstenaar die toen nog controversieel was. Eva Rovers:

“Door zo vroeg al Van Goghs te kopen, er flinke bedragen voor te betalen, en ze bijvoorbeeld ook op tour door Amerika te laten gaan, was zij van grote invloed op de waardering van zijn werk.”

De biografe concludeert verder dat de Duitse afkomst altijd een belangrijke rol is blijven spelen in het leven van de kunstverzamelaarster. Al voor het begin van de Eerste Wereldoorlog woonde ze in Duitsland. Toen die oorlog uitbrak merkte ze dat ze, vanwege haar komaf, met de nek werd aangekeken. Kröller-Müller besloot toen enige tijd als verpleegster in een Duits veldhospitaal in Luik te gaan werken.

Ook in de periode hierna bleef ze pro-Duits. Volgens Rovers ontwikkelde ze sympathie voor het nationaalsocialisme, maar was ze in 1939 wel ontzet over het feit dat haar vaderland een nieuwe oorlog ontketende.

Van het proefschrift van Rovers verschijnt een handelseditie onder de titel: De eeuwigheid verzameld. Helene Kröller-Müller.