Locatie ‘Straatje van Vermeer’ ontdekt

Een Nederlandse onderzoeker heeft de exacte locatie van het wereldberoemde ‘Het straatje’ van Johannes Vermeer weten te herleiden: de Vlamingstraat in Delft ter hoogte van de huidige nummers 40-42.

Professor Frans Grijzenhout, hoogleraar Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, raadpleegde zeventiende-eeuwse archiefstukken die nog niet eerder zijn gebruikt om de exacte locatie van het beroemde werk te achterhalen.

Register op het kadegeld

In de loop van de tijd zijn verschillende andere Delftse adressen gesuggereerd, maar geen was overtuigend. De bron die Frans Grijzenhout raadpleegde en die tot de sluitende conclusie van zijn onderzoek leidde, is De legger van het diepen der wateren binnen de stad Delft uit 1667, ook wel het Register op het kadegeld genoemd. In dit register werd bijgehouden hoeveel belasting iedereen in Delft die een huis aan een gracht bezat, moest betalen voor het uitdiepen van de gracht en het onderhoud van de kade voor zijn deur.

Het register geeft een gedetailleerd en tot op ongeveer 15 centimeter nauwkeurig beeld van de breedte van alle huizen én van alle tussengelegen gangen (‘poorten’) aan de grachten in Delft in de tijd van Vermeer. Zo kon worden vastgesteld dat aan de noordzijde van de Vlamingstraat, een tamelijk smalle gracht in het destijds armere, oostelijke deel van Delft, ter hoogte van de huidige nummers 40-42, twee huizen stonden. De huizen waren elk zo’n 6,30 meter breed met daartussenin in twee, direct naast elkaar gelegen poorten, ieder ca. 1,20 meter breed.

Aanvullend onderzoek naar de ligging van de huizen en tuintjes daarachter bevestigt dat de situatie ter plaatse volkomen overeen komt met het schilderij. Nergens anders in Delft in de tijd van Vermeer kwam deze constellatie voor.

De Penspoort

De huizen die er tegenwoordig staan, dateren uit het laatste kwart van de negentiende eeuw. Alleen het markante rechter poortje van Het straatje is nog steeds herkenbaar. Het onderzoek heeft verder uitgewezen dat het rechterhuis op Het straatje eigendom was van een tante van Johannes Vermeer, de weduwe Ariaentgen Claes van der Minne, een halfzus van zijn vader. Deze tante voorzag in haar levensonderhoud en dat van haar vijf kinderen door de verkoop van pens. De poort naast het huis werd dan ook de Penspoort genoemd. Verder weten we dat Vermeers moeder en zus aan dezelfde gracht woonden, schuin aan de overkant. Het is daarom aannemelijk dat Johannes Vermeer het huis goed kende en dat er voor hem persoonlijke herinneringen aan verbonden waren.

Grote betekenis

Pieter Roelofs, conservator zeventiende-eeuwse schilderkunst van het Rijksmuseum is zeer blij met de ontdekking:

“Het antwoord op de vraag waar het straatje van Vermeer zich bevindt, is van grote betekenis en zal diepgaande consequenties hebben, zowel voor de manier waarop we naar dit ene schilderij van Vermeer kijken als voor ons beeld van Vermeer als kunstenaar.”

Van Vermeer zijn ongeveer 35 schilderijen bewaard gebleven, waaronder maar twee stadsgezichten. Een daarvan is Gezicht op huizen in Delft, de oudst bekende naam van Het straatje, in het Rijksmuseum, het andere is Gezicht op Delft in het Mauritshuis in Den Haag.

Tentoonstelling

Aan de ontdekking van ‘Het straatje’ van Vermeer is een tentoonstelling gewijd die van 20 november t/m 13 maart 2016 te zien is in het Rijksmuseum. Aansluitend is de tentoonstelling te zien in Museum Prinsenhof Delft.

• Boek: Vermeer in Delft
• Meer artikelen over Johannes Vermeer