Meisje met de parel staat voor groen gordijn

Het meisje met de parel stond voor een groen gordijn toen Johannes Vermeer haar op doek vastlegde en ze heeft wimpers. Dat zijn twee opvallende uitkomsten van een groot onderzoek naar het beroemde schilderij in het Mauritshuis in Den Haag.

Een internationaal team wetenschappers boog zich twee jaar geleden over het werk. Deze week zijn de onderzoeksresultaten bekendgemaakt. Er werden ontdekkingen gedaan over penseelvoering, gebruik van pigmenten en op welke manier Vermeer zijn schilderij met verschillende lagen ‘opbouwde’.

Een van de meest verrassende ontdekkingen van het onderzoeksproject Het Meisje in de Schijnwerper is dat de achtergrond van het Meisje niet zomaar een lege donkere ruimte is: Vermeer schilderde haar voor een groen gordijn. Daarvan is momenteel niet veel meer te zien. Met nieuwe technieken zijn echter diagonalen en kleurverschillen rechtsboven in het schilderij aan het licht gekomen. Deze suggeren volgens de onderzoekers een geplooide stof. Het gordijn verdween in de loop der eeuwen door het ontkleuren van de groene verf.

Wimpers

Een ander detail betreft de ogen van het beroemde meisje. Het Mauritshuis:

“Waar met het blote oog het Meisje altijd ‘wimperloos’ lijkt, werden met macro-röntgenfluorescentie scanning en onder de microscoop toch kleine haartjes rond beide ogen waargenomen die in de loop der eeuwen eveneens zijn verdwenen. Onder meer deze ontdekkingen maken het Meisje ‘persoonlijker’ dan eerder gedacht, maar de vraag wie precies het meisje op het schilderij is geweest blijft een mysterie.”

Het onderzoek leverde ook nieuwe inzichten op voor wat betreft de schildertechniek van Johannes Vermeer.

“Tijdens het nieuwe onderzoek ontdekte men dat Vermeer wijzigingen in de compositie aanbracht tijdens het schilder-proces: de positie van het oor, de bovenkant van de hoofddoek en de achterkant van haar hals werden veranderd.”

Vermeer ging daarbij systematisch te werk, van de achtergrond naar de voorgrond. En na het opzetten van de groenige achtergrond en de huid van het gezicht van het meisje, schilderde hij achtereenvolgens haar gele jas, witte kraag, hoofddoek en ‘parel’.

“De parel is slechts illusie, doorschijnende en dekkende vegen witte verf, waarbij een haakje om de ‘parel’ aan te hangen ontbreekt. Als laatste signeerde Vermeer zijn kunstwerk linksboven met IVMeer. In de verf zijn hier en daar fijne haartjes van Vermeers kwast achtergebleven.”

Ultramarijn

Ook de samenstelling van de verf is onderzocht. De ingrediënten voor de kleuren blijken afkomstig vanuit de hele wereld. Opmerkelijk vinden de onderzoekers vooral het overvloedige gebruik van ultramarijn van zeer hoge kwaliteit in de hoofddoek en de jas.

“Gemaakt van de steen lapis lazuli was de vervaardiging van natuurlijk ultramarijn tijdrovend en bewerkelijk. De stof was in de zeventiende eeuw zelfs kostbaarder dan goud.”

Ook interessant: Johannes Vermeer, kunstschilder uit Delft
Boek: Vermeer in detail

Samenvatting onderzoeksresultaten door Abbie Vandivere, hoofdonderzoeker ‘Het Meisje in de schijnwerper’ en restaurator Mauritshuis