Melita Norwood – Britse spionne in dienst van de Sovjet-Unie

Melita Norwood was al een heel eind in de tachtig toen in 1999 bekend raakte dat ze jarenlang had gespioneerd voor de Sovjet-Unie. Niemand had ooit gedacht dat het frêle oude dametje die met liefde rozen kweekte in de voortuin van haar huis in Londen één van de belangrijkste KGB-spionnen aller tijden was geweest. Het verhaal:

Jeugd en vroege jaren

Melita Stedman Sirnis zoals ze eigenlijk heette, was de dochter van een Letse vader en een Britse moeder. Ze werd op 25 maart 1912 geboren in een buitenwijk van Bournemouth, een kuststadje in het Engelse graafschap Dorset. Kort nadat in november 1918 haar vader aan de gevolgen van tuberculose was overleden, verhuisde de kleine Melita samen met haar moeder naar Londen. Ze had er een gelukkige jeugd en na haar middelbare school aan het “Itchen Sixth Forth College” schreef Melita zich in aan de universiteit van Southampton om er klassieke talen en filosofie te studeren. Algauw bleek die studierichting haar niet te bevallen en in 1931 verliet ze de universiteit. Het jaar daarop bracht ze enkele maanden door in Duitsland waar ze een afkeer kreeg van wat ze later omschreef als de fascistische dictatuur. Bij haar terugkeer in Engeland vond ze al vlug een baan bij de BNFMRA, een afkorting voor “British North-Ferrous Metals Research Association”, een bedrijf dat nucleair onderzoek deed en in het geheim nauw betrokken was bij het ontwikkelen van het Brits atoombomprogramma.

Eind 1935 huwde ze met Hilary Nussbaum (1910-1986), een Russisch-Joodse leraar die wat later zijn naam veranderde in Norwood. Melita Sirnis nam de naam aan van haar man en ging vanaf toen dus door het leven als Melita Norwood.

Norwoods dubbelleven als spionne

In 1936 werd Melita Norwood lid van de Britse communistische partij waar ze nog voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog door de geheime dienst van de Sovjet-Unie werd gerekruteerd als informante. Voor de Sovjets was de rekrutering een godsgeschenk. Norwood was bij de BNFMRA intussen immers de secretaresse geworden van de directeur en had daardoor gemakkelijk toegang tot geheime informatie. Norwood fotografeerde jarenlang systematisch alle vertrouwelijke verslagen en documenten die ze nadien via een contactman doorspeelde naar Moskou. Mede dankzij Norwoods informatie lukte het de Sovjet-Unie om heel vlug zelf een atoombom te ontwikkelen die ze met succes eind augustus 1949 op hun nucleaire testsite in het huidige Kazachstan tot ontploffing brachten.

Norwood kreeg er in 1958 de “Orde van de Rode Vlag van de Arbeid” voor en bleef haar spionage-activiteiten voortzetten, tot aan haar pensioen in 1972. Het leverde haar in 1979 de “Orde van de Rode Banier” op, een hoge militaire onderscheiding van de Sovjet-Unie die slechts weinigen te beurt viel.

Ontmaskerd

Norwoods dubbelleven als spionne voor de Russen zou wellicht onopgemerkt gebleven zijn indien na de implosie van de Sovjet-Unie Christopher Andrew, een hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Cambridge, zich niet had verdiept in de documenten die ene Vasilly Mitrochin (1922-2004), een voormalige archivaris bij de KGB had meegenomen toen hij in 1992 overliep naar het westen.

Andrew stuitte bij het doornemen van Mitrochins archief algauw op genoeg bewijsmateriaal om Melita Norwoods jarenlange spionage-activiteiten aan te tonen. Toen zijn bevindingen in 1999 openbaar werden gemaakt daverde het Britse establishment op haar grondvesten, temeer toen bleek dat de veiligheidsdienst MI5 al enkele jaren weet had van de zaak maar om geen gezichtsverlies te lijden verkozen had er geen ruchtbaarheid aan te geven. De onthullingen veroorzaakten veel ophef in de media die zich afvroegen hoe zoiets mogelijk was geweest, en hoewel Norwood door de meeste Britten gebrandmerkt werd als een landverraadster kwam het nooit tot een proces.

Hoe verging het Norwood verder?

die al enige tijd wegens kanker was opgenomen in een verzorgingstehuis overleed op 93-jarige leeftijd aan een hartfalen op 2 juni 2005 in Wolverhampton, een industriestad in de West-Midlands van Engeland. Haar begrafenisceremonie vond plaats in besloten familiekring waarna haar lichaam werd gecremeerd.

Een cinematografische biografie

In september 2018 ging de spionagefilm “Red Joan” in première. De prent, gedeeltelijk geïnspireerd op het leven van Melita Norwood, werd geregisseerd door de Britse cineast Trevor Nunn met onder andere Sophie Cookson en Tom Hughes in de hoofdrollen.

~ Rudi Schrever
[email protected]

Film: “Red Joan”