Memento mori (Gedenk te sterven)

De oude spreuk memento mori roept de mens op te reflecteren op de eigen sterfelijkheid en de eindigheid van het leven. In het Latijn betekent memento mori letterlijk ‘Gedenk te sterven’ of ‘Denk eraan dat je moet sterven’.

Kerkvader Tertullianus (ca. 160-230) vermeldt in een van zijn geschriften hoe legerleiders in Rome met een zegekar triomftochten maken door Rome. Terwijl zij door de Romeinen werden toegejuicht, fluisterde een slaaf hen dan het volgende in het oor:

“Respice post te! Hominem te memento!” (Kijk achter je! Bedenk dat je slechts een mens bent!)

De uitdrukking memento mori kwam men in de oudheid geregeld tegen. Oude filosofen gebruikten de oproep onder meer om mensen na te laten denken over hun eigen leven. Door na te denken over de eindigheid van het leven moest men bewuster gaan leven en minder tijd verspillen. Volgens sommigen gaat de oproep helemaal terug op Socrates, die stelde dat filosofie niks anders is dan de ‘voorbereiding op de dood’. Er zijn ook Romeinse bekers bekend waarop de uitdrukking is terug te vinden.

De Memento mori-gedachte heeft ook duidelijk zijn stempel gedrukt op de middeleeuwse kunst. Bekend zijn bijvoorbeeld muurschilderingen met dansende doden, sculpturen van lichamen in ontbinding en reliekhouders met lugubere inhoud. De dood was in deze tijd nooit ver weg, afschrikwekkend, maar tegelijkertijd moesten de afbeeldingen ook de hoop op een beter leven in het hiernamaals voeden.

Pluk de dag

Een humanistische tegenhanger van de oproep is de Latijnse spreuk carpe diem, wat zoveel betekent als ‘pluk de dag’. Hoewel deze spreuk mensen oproept om vooral bij de dag te leven, wordt hij ook wel gebruikt om mensen aan te sporen geen zaken uit te stellen, net als bij memento mori.

Bronnen ▼