Milk History: melkplaatjes

Nederland heeft een rijke zuivelgeschiedenis. Het Melklokaal van Johan Duivenvoorde in Noordwijkerhout bevat een schat aan voorwerpen die hun rol hierin hebben gespeeld. De redactie van The Milk Story zocht enkele bijzondere melkrelikwieën uit en vroeg Johan naar het verhaal erachter.

“Vroeger, en dan praten we over begin twintigste eeuw, werd rauwe melk meestal direct van de boerderij aan de consument verkocht. Hoewel de boeren hun uiterste best deden om melk van goede kwaliteit te leveren, ging het er niet altijd even hygiënisch aan toe. Hierdoor moest moeder de vrouw of oma de melk altijd eerst koken. Er werd dan een melkplaatje ondersteboven in de pan gelegd. Als de melk ging koken, ratelde het melkplaatje tegen de bodem van de pan en werd je gewaarschuwd door het geluid. Oma moest dan heel snel naar de keuken lopen om het gas- of petrolstel lager te zetten, anders zou de melk overkoken.

Melkplaatjes werden ook wel ‘melkwachten’ genoemd. Waarschijnlijk omdat men niet bij het fornuis hoefde te wachten tot de melk ging koken. Vorm en materiaal van de melkplaatjes konden verschillen, in het museum heb ik exemplaren van porselein en emaille. Men legde overigens ook vaak gewoon een schoteltje ondersteboven in de pan, dat werkte ook.

Tijdens de bezetting in 1940 werd in het Melkstandaardisatiebesluit de melkstandaardisatie ingevoerd. Het melkvetgehalte in volle melk werd vastgesteld op 2,5 %. Dat is lager dan de ongeveer 3,85 % in rauwe melk, hoewel dit per seizoen kan verschillen. Tegelijkertijd werd melkpasteurisatie ingevoerd; de melk werd naar 72 graden verhit om de meeste bacteriën te doden. Tegenwoordig worden melkplaatjes dan ook bijna niet meer gebruikt. We drinken vooral gepasteuriseerde of gesteriliseerde melk, en die hoeven we niet eerst nog te koken.“

~ The Milk Story