Dark
Light

Mos Teutonicus – Een controversieel funerair gebruik

Excarnatie
Auteur:
3 minuten leestijd
‘Mos Teutonicus’ - Ridders in gevecht (Publiek Domein -wiki)
‘Mos Teutonicus’ - Ridders in gevecht (Publiek Domein -wiki)

Het was in de nasleep van de eerste kruistochten dat in de twaalfde eeuw een luguber funeraire rite werd toegepast om de stoffelijke resten van de in het Heilige Land gesneuvelde ridders naar hun geboortegrond te repatriëren. Deze al vlug omstreden methode die bij velen als gruwelijk en mensonterend werd beschouwd, zou de geschiedenis ingaan als de “Mos Teutonicus” (letterlijk: ‘Op Teutoonse wijze’), hiermee refererend aan de Duitse kruisvaarders die het procedé bedachten. Een kijk op een toch wel buitenissige praktijk:

De voorbode van een netelige kwestie

Koenraad III
Koenraad III
Tijdens de Tweede Kruistocht (1145-1149) dook plots geheel onverwachts een probleem op dat in de daaropvolgende jaren binnen de Katholieke Kerk verhitte discussies zou uitlokken. Waar draaide het om? Heel wat kruisvaarders, voornamelijk ridders en edellieden van de Duitse koning Koenraad III, hadden namelijk te kennen gegeven dat ze bij hun dood niet in een door moslims overheerst land begraven wilden worden, maar enkel in hun eigen thuisland. Die eis stelde de aanvoerders van het kruisvaardersleger voor grote moeilijkheden. De door het warme klimaat vrij snel in ontbinding verkerende lijken van de in de strijd gedode ridders per schip naar hun geboorteland overbrengen was gezien de grote afstand en de tijd die dat in beslag nam immers geen optie.

Een mogelijks alternatief dat geopperd werd was het balsemen van de lichamen, maar ook dat bleek algauw niet haalbaar te zijn. De balsemtechnieken die eertijds in het Oude Egypte gebruikt werden, waren door de middeleeuwers nog nauwelijks gekend en boden daarom al evenmin een oplossing voor het probleem.

Het antwoord op de patstelling

Hierop bedachten de Duitse kruisvaarders zelf een praktische, zij het morbide oplossing. Volgens hen kon de kwestie enkel verholpen worden door het vlees en de organen van de stoffelijke resten te verwijderen zodat alleen nog de botten overbleven. Die konden dan zonder gevaar voor mogelijke ziekten en op een vrij gemakkelijke wijze naar het thuisland van de gesneuvelde ridders verscheept worden.

Het idee werd bij gebrek aan een betere oplossing aanvaard en het keukenpersoneel en de beenhouwers die de enigen waren die enigszins vertrouwd waren met het behandelen en uitbenen van kadavers werden belast met de uitvoering ervan. Eerst moesten de ledematen afgehakt worden om daarna samen met de romp in een grote kuip gevuld met een mengsel van water en gearomatiseerde wijn gedurende verscheidene uren gekookt te worden tot het vlees van de botten viel. De smurrie van vleesresten en ingewanden werd weggegooid en enkel het hart werd in een met pekelwater gevulde aarden kruik of ander recipiënt bewaard om later samen met de beenderen aan de weduwe of familie van de overledene overhandigd te worden.

Het hele gebeuren was niet alleen tijdrovend maar ook nog vrij arbeidsintensief en wanneer er door de krijgsverrichtingen te veel doden waren durfde men zich al eens te beperken tot enkel het afkoken van de hand en voorarm die dan als een soort reliek aan de nabestaanden van de gesneuvelde werd overgemaakt.

De “Mos Teutonicus”-methode werd ook de daaropvolgende kruistochten nog toegepast. De meest bekende historische figuur die als één der laatsten het funerair procedé onderging was ongetwijfeld de

Begrafenis van de Franse koning Lodewijk IX in Saint Denis - Pierre-Narcisse Guérin (Publiek Domein - wiki)
Begrafenis van de Franse koning Lodewijk IX in Saint Denis – Pierre-Narcisse Guérin (Publiek Domein – wiki)
die in 1270 tijdens de achtste kruistocht bij het beleg van Tunis aan de gevolgen van dysenterie overleed. Zijn hart werd ondergebracht in de Domkerk van Monreale op Sicilië, terwijl zijn beenderen een laatste rustplaats kregen in de crypte van de abdijkerk in Saint-Denis nabij Parijs.

De pauselijke bul “De Sepulturis”

Hoewel de Katholieke Kerk aanvankelijk bij gebrek aan een beter alternatief het “Mos Teutonicus” als funerair procedé toestond, rezen in de loop der jaren bij de clerus toch vragen over de methode. Zo vond paus Nicolaas IV bij het begin van zijn pontificaat al dat het niet strookte met de christelijke leer om, voor welke reden dan ook, de lichamelijke eenheid en integriteit van een afgestorvene te schenden. Het was echter één van zijn latere opvolgers, paus Bonifacius VIII (1235-1303), die na hevige debatten tussen voor- en tegenstanders van het procedé eind 1299 met het uitvaardigen van de bul De Sepulturis (“Over de begrafenisrituelen”) het gebruik verbood om lijken in stukken te snijden en te koken om de beenderen nadien vrij van vlees te begraven in eigen land of streek.

Lees ook: Kruistochten (1095-1271) – Samenvatting, oorzaken, tijdlijn & gevolgen
…of: Hoe de dood uit het Westen verdween
Boek: Op, op, ten strijde, Jeruzalem bevrijden!

Gepassioneerd door vreemde culturen en de geschiedenis van het vroege neolithicum tot aan onze moderne tijden schrijft Rudi Schrever al verscheidene jaren op regelmatige basis artikelen voor Historiek.net en andere gespecialiseerde vakbladen. Verder is hij bestuurslid van de Geschied- en Heemkundige kring van de Brusselse deelgemeente Laken. [email protected]

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 50.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:
×