Mottekasteel – Kasteeltype uit de middeleeuwen

Een mottekasteel is een specifiek kasteeltype uit de tijd van de middeleeuwen. Mottekastelen kwamen in heel Europa voor, van Denemarken, via het Heilige Roomse Rijk tot de Atlantische kust. Ook in het tegenwoordige Nederland stonden vanaf de elfde eeuw mottekastelen. Wat waren dit voor soort kastelen?

Mottekasteel: definitie, betekenis en functies

Typerend voor een mottekasteel was in de eerste plaats dat dit kasteel gebouwd was op een vrij kleine, kunstmatig opgehoogde heuvel. Ten tweede waren mottekastelen, die vanaf de tiende eeuw in Europa opkwamen, vaak gemaakt van hout. En ten derde lag er vaak een gracht om de motte heen, met een houten wal (later een stenen muur). Vanaf de dertiende eeuw werden de mottekastelen steeds vaker van steen gemaakt.

De reden dat mottekastelen uit hout opgetrokken werden op een klein heuveltje was praktisch: aarde om de heuvel te maken was natuurlijk voorhanden, en ook hout was vaak in de directe omgeving te verkrijgen. Op een informatieve website over waterlinies lezen we:

“De afmetingen van de motteheuvel varieerde gemiddeld tussen 20 en 100 meter diameter; de hoogte kon tussen 3 en 20 meter bedragen. De aarde voor de heuvel werd dikwijls verkregen door het uitgraven van een gracht rond het bouwwerk.”

De term ‘motte’ is afkomstig uit Vlaanderen. In de Nederlandse gebiedsdelen werden en worden voor dit kasteeltype ook andere termen gebruikt, zoals werf, bergh, borg, huus, casteel, barch, hege wieren (Friesland) of vliedbergen (Zeeland). In Zeeland, bijvoorbeeld, stonden in de hoge middeleeuwen honderden mottekastelen ofwel vliedbergen.

De functies van een mottekasteel waren vaak defensief: het vormden versterkte torens tegen vijandelijke indringers. Daarnaast gebruikte de aristocratie mottekastelen als residentie. Een mottekasteel stond niet op zichzelf, maar had vaak ook enkele voorburchten.

Oudste mottekastelen

De versterkingsvorm van het mottekasteel gaat terug tot hert einde van de tiende eeuw. Toen verrezen in het gebied tussen de Rijn en Loire verschillende van deze kastelen. De oudst bekende prent waarop een mottekasteel is afgebeeld, staat op het beroemde elfde-eeuwse Tapijt van Bayeux. De bloeitijd van de mottekastelen lag in de elfde en twaalfde eeuw.

Enkele mottekastelen in de Nederlanden

In Nederland zijn – naast veel motte-heuvels – ook nog diverse mottekastelen te zien mét kasteel. Onder meer in Limbricht (Limburg) en in Oostvoorne in Zuid-Holland (de Burcht van Voorne). Verder bevinden zich op verscheidene plekken verspreid over het land nog motte-heuvels. In Oostkapelle in Zeeland is een reconstructie van een twaalfde-eeuws mottekasteel gebouwd, die in 2014 geopend is.

Lees meer artikelen over kastelen
Verder interessant: Klootjesvolk: een term afkomstig uit versterkte burchten
Boek: Burchten en Kastelen

https://www.youtube.com/watch?v=LyGcS3Irf-c

Bronnen ▼