Het Muiderslot – Een beroemd Middeleeuws kasteel

Het Muiderslot behoort tot de bekendste kastelen van Nederland. De bij Muiden gelegen waterburcht dateert oorspronkelijk uit de dertiende eeuw en kent een lange geschiedenis. Een beknopte geschiedenis van het Muiderslot.

De geschiedenis van het Muiderslot begint rond 1285. Mogelijk gebruikte Floris V, graaf van Zeeland en Holland, het aan de rivier de Vecht gelegen kasteel om tol te heffen. Het kasteel bevindt zich dan ook op een strategische plek. Via de rivier konden schippers hier namelijk de Zuiderzee bereiken. Floris V liet niet het hele kasteel bouwen. Vanaf de tiende eeuw bevond zich op deze plek al een tolhuis. Onder Floris V werd dit bouwwerk uitgebreid met vier torens.

Floris V gebruikte het Muiderslot overigens niet als permanent woonkasteel. Hij woonde elke paar weken ergens anders op zijn eigen hoven en kastelen, zowel op het platteland als in de stad. Floris trok met zijn hofhouding dus het hele jaar rond en deed daarbij zo nu en dan vermoedelijk ook het Muiderslot aan. Vanaf 1295 gebruikte Floris V soms ook de Ridderzaal in Den Haag als ontvangstzaal. Deze had hij laten bouwen naar voorbeeld van de Westminster Hall in Londen, die hij in 1281 had gezien.

Complot en verwoesting

Floris V werd in 1296 slachtoffer van een complot. De graaf werd door enkele van zijn eigen edelen, waaronder Herman van Woerden en Gijsbrecht van Amstel, tijdens een sperwerjacht ontvoerd. Doel was om de graaf uit te leveren aan de Engelse koning Eduard I. Een groep medestanders van de graaf wilde dit echter verijdelen en hield de edelen tegen toen die de graaf naar een gereedliggend schip probeerden over te brengen. Een van hen, Gerard van Velsen, was echter niet van plan de graaf levend over te dragen. Floris V werd met zwaardhouwen om het leven gebracht. Deze gebeurtenis wordt ook wel eens betiteld als de eerste politieke moord van Nederland. Onterecht, want ook voor 1296 vonden er al moorden plaats die als “politiek” aangeduid kunnen worden.

Floris V werd opgevolgd door zijn minderjarige zoon Jan, die zich op dat moment nog in Engeland bevond. Willem Berthout van Mechelen, de toenmalige bisschop van Utrecht, zag hierop zijn kans schoon en veroverde het Muiderslot. Mogelijk liet hij het kasteel hierna verwoesten. Er is verschillende keren gesuggereerd dat de stenen vervolgens gebruikt zouden zijn voor de uitbouw van het inmiddels niet meer bestaande kasteel Vreeland bij Loenen.

Wisselend eigendom

Rond 1370 besloot graaf Albrecht van Beieren het kasteel alsnog te herbouwen. Dit vooral dankzij de strategische ligging ten opzichte van Utrecht en Friesland. Aan de zijde van de Zuiderzee werd het kasteel uitgebreid met een woonvleugel. In 1417 kwam het graafschap in handen van Jacoba van Beieren. Deze gravin bleef kinderloos. In 1433 droeg zij al haar titels over aan de machtige hertog Filips van Bourgondië. Ook het Muiderslot kwam zo in diens bezit. Het Muiderslot werd in zijn naam bewoond door de baljuw van Muiden en Gooiland, de hoogste rechter en legeraanvoerder in die streek.

P.C. Hooft en het Muiderslot

Een van de bekendste voormalige bewoners van het Muiderslot is dichter en toneelschrijver Pieter Corneliszoon Hooft, beter bekend als P.C. Hooft. De schrijver en Amsterdamse burgemeesterszoon werd in 1609 benoemd tot baljuw van Gooiland en drost van Muiden en nam hierna zijn intrek in het Muiderslot, dat op dat moment in vrij slechte staat verkeerde. P.C. Hooft liet het kasteel grondig renoveren en zorgde ervoor dat hij comfortabel kon wonen, naar de standaarden van de Gouden Eeuw. Het Muiderslot werd onder P.C. Hooft omgevormd tot een soort intellectueel-artistiek centrum. Met name in de zomer ontving de schrijver veel vooraanstaande letterkundigen, wetenschappers en kunstenaars, waaronder Maria Tesselschade Visscher, Constantijn Huygens, Casper Barlaeus, Gerard Vossius, Joost van den Vondel, Hugo de Groot, Laurens Reael en Dirck Sweelinck. In de negentiende eeuw kwam dit gezelschap bekend te staan als de Muiderkring en ontstond een soort Muiderkringmythe.

In de ridderzaal van het Muiderslot werden onder Hooft geregeld theaterstukken opgevoerd, in ieder geval één keer ook in aanwezigheid van prins Maurits. De zaal in het Muiderslot is hiermee de enige nog bewaard gebleven Amsterdamse theaterzaal uit de Gouden Eeuw.

P.C. Hooft woonde in totaal bijna achtendertig jaar op het Muiderslot.

Franse tijd

Na de dood van Hooft in 1647 raakte het kasteel weer in verval. De baljuws van het Muiderslot verbleven er steeds minder, waardoor achterstallig onderhoud zich opstapelde. Eind achttiende eeuw werd het kasteel ingenomen door opstandige patriotten die het interieur vernielden. Korte tijd later brak de Franse tijd aan en namen Franse soldaten hun intrek in het Muiderslot. Het kasteel werd onder meer gebruikt als munitiedepot. Renovaties werden in deze periode niet uitgevoerd en uiteindelijk verkeerde het Muiderslot in dusdanig slechte staat, dat het niet meer geschikt werd geacht voor bewoning.

Gered van de sloop

Enkele jaren na de val van Napoleon in 1815 waren er zelfs plannen om het zwaar vervallen Muiderslot te slopen. Dit tot woede van met name schrijvers en dichters, waaronder Willem Bilderdijk en Jacob van Lennep, die meenden dat het kasteel bewaard moest blijven, omdat het de woonplaats was geweest van de grote P.C. Hooft, de ‘Hollandse Shakespeare’. Het Muiderslot was volgens de protagonisten een “gedenkstuk van oude Hollandse grootheid en geschiedenis”. Opvallend detail is overigens dat deze beschermers van de erfenis van Hooft wel bereid waren bij een renovatie aanzienlijke delen van het kasteel te slopen, zolang de appartementen van Hooft maar bewaard en gerenoveerd werden.

De kersverse koning Willem I trok zich de kritiek aan en verijdelde de voorgenomen algehele sloop. Geld om het Muiderslot hierna te renoveren was er echter niet. De regering deed nog een tevergeefse poging om het kasteel te verkopen aan Amsterdam. In de decennia hierna gebeurde er vrij weinig. Alleen de zwakste gedeelten van het kasteel werden onderhouden, maar van echt constructief onderhoud was geen sprake.

Eind negentiende groeide uiteindelijk het bewustzijn dat men met het Muiderslot een bijzonder monument in handen had. In 1878 werd het kasteel als Rijksmuseum in gebruik genomen. Een ingrijpende renovatie volgde. Belangrijk was vooral de betrokkenheid van architect Pierre Cuypers, onder meer bekend van het Centraal Station en het Rijksmuseum in Amsterdam. Bepaald werd dat de buitenzijde van het Muiderslot een middeleeuwse uitstraling zou krijgen, terwijl het interieur meer de sfeer van de Gouden Eeuw moest uitademen, ter herinnering aan de tijd dat P.C. Hooft het kasteel bewoonde.

Rondom het kasteel verrezen nieuwe kantelen, er werden hogere torenspitsen bebouwd en op de binnenplaats werd een echte waterput aangelegd. De houten slotgracht werd verder vervangen door een steviger stenen exemplaar.

Tegenwoordig is het Muiderslot, nog altijd eigendom van de Staat, in gebruik als museum.

Boek: Muiderslot – Het stoerste rijksmuseum van Nederland

Rondleiding door het Muiderslot

Bronnen ▼