Gouden Strop-winnaar Roel Janssen, financieel-economisch journalist, levert met Fout Goud opnieuw – na zijn boek Grof geld – een meeslepende historische thriller af. De kern van het boek draait om het feit dat er in Zwitserse banken nog 61.000 kilo Nederlands goud ligt, dat een waarde vertegenwoordigd van circa 2 miljard euro. De historische roman maakt duidelijk dat het neutrale Zwitserland, net als andere neutralen, goud geld verdiende aan de Tweede Wereldoorlog.

Het in 1940 en 1941 gestolen Nederlandse goud is tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s doorverkocht aan Zwitserland. Slechts de helft van de 122.000 kilo aan geroofd Nederlands goud kwam na 1945 weer bij de rechtmatige eigenaar terug. Na de oorlog handhaafde Nederland formeel de claim om het geld terug te krijgen, maar diverse pogingen hiertoe stranden. Uiteindelijk besloot het kabinet Paars II in 2000 om de claim in de ijskast te zetten. Goudeerlijk was het kabinet zeker niet: het tweede paarse kabinet handelde dit proces in stilte af, waarbij zelfs de Tweede Kamer niet geïnformeerd werd.

Zwitserland-route: de Duitse levensader

Het verhaal van Fout goud draait om Elmer van der Breggen, die een vijftiental gouden munten erft. Elmer gaat op onderzoek uit in de annalen van De Nederlandsche Bank en komt erachter – met behulp van een excentrieke financieel adviseur en een Duitse professor – dat het geld vanuit Amsterdam via nazi-Duitsland, waar het omgesmolten werd, in Zwitserland is beland. Janssen kan meeslepend schrijven, bijvoorbeeld over het onderzoek dat Elmer verricht in de Humboldt-universiteit, aan de straat Unter den Linden, in Berlijn. Een passage:

“‘Kun je uitleggen hoe die transacties in hun werk gingen?’, vraagt Elmer.
Nine staat op, pakt een groen viltstift en schetst met pijlen op de flip-over wat er gebeurde met goud van De Nederlandsche Bank dat naar Berlijn kwam. De munten werden omgesmolten tot goudstaven bij de Pruisische Munt en van nieuwe smeltnummers en jaartallen voorzien. Vervolgens werd het als Duits goud opgeslagen in de kluizen van het Reichsbank-gebouw aan de Werdersche Markt.
‘Je moet bedenken dat goud het enige ruilmiddel was waarover het Derde Rijk beschikte om aan deviezen te komen voor zijn buitenlandse handel. Tachtig procent van het goud van de Reichsbank ging daarom naar Zwitserland. (…) Ten eerste was Zwitserland vanuit Duitsland goed bereikbaar. Ten tweede was de Zwitserse frank internationaal inwisselbaar. De Zwitserland-route was de levensader van de Duitse buitenlandse handel. De nazi’s kochten in Zwitserland chemicaliën, wapens, ammunitie, onderdelen, machines, noem maar op. Strategische spullen waaraan schreeuwend behoefte was voor de oorlogsindustrie. Andere neutrale landen gebruikten ze ook: in Zweden kochten ze ijzererts, in Portugal en Spanje chroom en wolfram, metalen die onmisbaar zijn om staal te maken voor kanonnen.” (135,136)

IQ van 143

In Berlijn komen Elmer en de financieel adviseur Sebel erachter dat Zwitserland tijdens de Tweede Wereldoorlog in totaal liefst 336.500 kilo goud van de Reichsbank heeft afgenomen. De Reichsbank-president Hjalmar Schacht – niet de domste nazi met een gemeten IQ van 143 – moest zich na de oorlog in Neurenberg verantwoorden voor zijn economische beleid.

Omdat Schacht geen partijlid was, omging met dissidenten en altijd afstand nam van de nazileer, kwam hij weg met vrijspraak op alle aanklachten. In 1947 veroordeelde het denazificatie-gerechtshof in Stuttgart hem alsnog tot acht jaar werkkamp. Daarna lieten de autoriteiten Schacht met rust.

~ Enne Koops

Boek: Fout goud – de grootste goudroof uit de Nederlandse geschiedenis