Nicolaas II – De laatste Russische tsaar

Tsaar Nicolaas II (1868-1918) was de laatste tsaar van Rusland. Hij behoorde tot dynastie van de Romanovs, die tussen 1613 en 1917 in Rusland aan het roer stond, en van wie Peter de Grote en Catharina de Grote bekende politieke genieën waren. De Eerste Wereldoorlog en Russische Revolutie leidden tot de ondergang van Nicolaas II en zijn gezin, die in 1918 geëxecuteerd werden. Daarna brak een periode van burgeroorlog uit, gevolgd door een decennialange periode van communisme.

Huwelijk en kinderen

Grootvorst Nicolaas Aleksandrovitsj werd geboren op 18 mei 1868 in Tsarskoje Selo, als eerste kind van tsaar Alexander III en diens vrouw Maria Fjodorovna.

Nicolaas was een zachtaardige man, die liever tijd besteedde aan zijn gezinsleven dan aan ceremoniële plichtplegingen. In november 1894 – kort nadat Nicolaas zijn overleden vader opvolgde – trouwde hij met de Duitse prinses Alix van Hessen-Darmstadt (1872-1918), die naar haar huwelijk de naam Alexandra Fjodorovna aannam. Samen kreeg het paar eerst vier dochters: Olga in 1895, Tatjana in 1897, Maria in 1899 en Anastasia in 1901, gevolgd door hun zoon Aleksej in 1904. De geboorte van Aleksej was belangrijk vanwege de vereiste mannelijke troonopvolging.

Aleksej bleek aan hemofilie te lijden, een ziekte waarbij bloedingen niet automatisch stollen. Dit leidde tot grote onrust in de tsarenfamilie. Elke bloeding van Aleksej bedreigde het voortbestaan van de tsarendynastie van de Romanovs. Aleksej zou ook de reden vormen om vanaf 1907 de gestoorde monnik Grigori Raspoetin, die Aleksej moest genezen maar vooral garant stond voor schandalen en roddels, binnen de intimi van de tsarenfamilie op te nemen.

Kroning in 1896

De plotselinge machtsovername in 1894 zorgde ervoor dat de officiële kroning pas anderhalf jaar later, in mei 1896, kon plaatsvinden. De voorbereiding van de festiviteiten in Moskou kostte namelijk veel tijd. De kroning verliep niet zonder incidenten, wat door tijdgenoten geïnterpreteerd werd als een slecht voorteken:

“De zware briljanten ketting van de Sint-Andreasorde, symbool van de macht en onoverwinnelijkheid van Rusland, raakte los van de hermelijnen mantel en viel voor de voeten van de tsaar op de grond.” (Piotrovsky, 82)

Maar veel erger nog was de ramp op het Chodynkaveld (nabij Moskou), waar op 18 mei 1896 een groot volksfeest gevierd werd. Deze ramp is bekend geworden als de Chodynka-tragedie. Bezoekers konden op dit volksfeest gratis kroningssouvenirs krijgen, zoals bekers, glazen en doeken. Voorafgaand aan de partij deden geruchten de ronde dat er tevens grotere cadeaus uitgedeeld werden, zoals rundvee, paarden en zelfs boerenhuisjes. Deze smakelijke berichten veroorzaakten een enorme drukte: een menigte van 500.000 man kwam op de festiviteiten af. Het waren er te veel, en in de chaos die er ontstond vonden bijna 1400 mensen de dood en vielen nog eens 1300 gewonden. Nicolaas en Alexandra besloten hierop het feest gewoon door te laten gaan. De voorbereiding, met name het geplande bal bij de Franse ambassadeur, had namelijk enorm veel geld gekost en het zou zonde zijn dat weg te gooien.

Michael Piotrovsky schrijft hierover:

“Er begonnen geruchten rond te zingen over de onverschilligheid van de tsaar voor zijn eigen volk.” (Piotrovsky, 64)

Al met al kende de regeringsperiode van het tsarenpaar Nicolaas en Alexandra dus op meerdere vlakken een onheilspellende start.

Eerste Wereldoorlog en ondergang

Nicolaas II voerde tijdens zijn regeerperiode twee oorlogen: de Russisch-Japanse Oorlog (1904-1905), die door Rusland verloren werd, en de Eerste Wereldoorlog.

Met name de Eerste Wereldoorlog vormde een katalysator in het proces dat uitliep op de Russische Revolutie. De Russische verliezen qua mankracht (begin 1917 al zes miljoen), maar ook de voedseltekorten waren dramatisch en de roep om het beëindigen van de oorlog klonk steeds luider. Een cruciaal moment was de keuze van Nicolaas II om in de zomer van 1915 zelf opperbevelhebber van het Russische leger te worden.

Aan de fronten kreeg het Russische leger het zwaar te verduren, terwijl in Rusland de impopulaire Alexandra en de gestoorde Raspoetin de lakens uitdeelden. In de media zongen wilde geruchten rond over spionage door Alexandra (die van Duitse komaf was) en Raspoetin.

Nicolaas II besloot ondanks de gigantische verliezen door te vechten, waarmee hij zijn eigen ondergang in de hand werkte:

“In november 1916 vaardigde Nicolaas een krijgsbevel uit, zich gedecideerd uitsprekend voor voortzetting tot de eindzege, dat wil zeggen: herstel van de etnografische grenzen van Rusland’, creatie van een vrij Polen én verovering van Constantinopel en de Turkse zeestraten.” (Piotrovsky, 101)

Aangezien ook het Ottomaanse Rijk deelnam aan de oorlog, was de verovering van Constantinopel en de Turkse zeestraten voor Nicolaas II de sleutel tot de algehele overwinning. Deze idealistische overmoed, samen met het feit dat de tsaar de binnenlandse politiek bijna geheel veronachtzaamde, luidde de ondergang van de Romanovs in.

Executie van de Romanovs

Op 17 juli 1918, tijdens de Russische Revolutie, maakten de bolsjewieken van Lenin meedogenloos en einde aan het leven van tsaar Nicolaas II, zijn vrouw Alexandra Fjodorovna en hun vijf kinderen Olga, Tatjana, Maria, Anastasia en Aleksej.

Na de dood van de familie Romanov bleven nog decennialang geruchten rondzingen dat een of meer familieleden ontsnapt waren en nog leefden. Met name over dochter Aastasia deden dit soort verhalen de ronde. Meerdere vrouwen beweerden dat ze Anastasia waren en over haar zijn veel films en boeken verschenen.

De beroemdste ‘Anastasia’ zou Anna Anderson worden. Meer dan zestig jaar lang hield ze voet bij stuk dat ze de dochter van Nicolaas II was. Uiteindelijk bleek uit DNA-onderzoek dat haat statement niet waar kon zijn.

In augustus 2000 verklaarde de Russisch-Orthodoxe Kerk Nicolaas II en zijn gezin tot heiligen (strastoterpets). In 2008 werden, na de identificatie van de andere gezinsleden eerder, als laatste de lichamen van Maria en Aleksej geïdentificeerd.

Bronnen ▼