Wekelijks verschijnen er nieuwe geschiedenisboeken. Van lijvige studies tot publieksboeken en van naslagwerken tot historische strips. Op Historiek plaatsen we veel voorpublicaties en we bespreken zoveel mogelijk titels, maar alles bespreken is ondoenlijk. Daarom hebben we de rubriek ‘signalementen’. Hier plaatsen we wekelijks een bericht met daarin recent verschenen en besproken titels.

<<< Signalementen week 22 | Signalementen week 24 >>>

Selectie week 23

Denkers, doeners en durfals. 5 eeuwen onderzoek en innovatie in Nederland
Rijksmuseum Boerhaave is de nationale schatkamer van 500 jaar wetenschap en geneeskunde. Denkers, doeners en durfals. Vijf eeuwen onderzoek en innovatie in Nederland toont de pareltjes uit deze schatkamer. De microscoopjes waarmee Van Leeuwenhoek de wereld van het kleine zichtbaar maakte, de oudste telefoon van Nederland, de allereerste kunstnier – samen leiden ze de lezer langs de hoogtepunten van onze wetenschappelijke en medische geschiedenis. Experts van binnen en buiten het museum belichten de saillante episodes uit deze geschiedenis in trefzekere essays en vanuit diverse invalshoeken.
Engelen uit Europa
Imperialisme en moraal lijkt een tegenstelling. Militair geweld en kolonisatie gaan moeilijk samen met sociaal beleid en progressieve democratische ideeën. Toch geloofde een voorhoede van Europese bestuurders en intelligentsia rond 1900 heilig in deze paradox. Deze ‘ethici’ probeerden het koloniale systeem van binnenuit te hervormen. Gouverneur-generaal en minister A.W.F. Idenburg was de opmerkelijke belichaming van het Nederlands ‘ethisch-imperialisme’. Vooruitstrevende idealen over democratie, economische welvaart en zelfstandigheid voor Nederlands-Indië en Suriname vielen samen met hard militair ingrijpen, behoudzucht en internationale machtspolitiek.
Grensverkenningen
Oude kaarten, of ze nu getekend zijn, met de hand ingekleurd of gedrukt, laten een wereld zien die ver weg lijkt. Maar is dat zo? In de Universitaire Bibliotheken Leiden bevindt zich een rijke collectie oude kaarten en atlassen die de Leidse verzamelaar Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis honderdvijftig jaar geleden aan de universiteit schonk. Een groot aantal kaarten in deze collectie beeldt grenzen af. Grenslijnen, waterlinies, riviergrenzen, staatsgrenzen, dijken en sloten, zelfs de grens tussen eb en vloed of tot waar klokgelui hoorbaar is.
Het geluid van geweld
Begin 2022 was het al dan niet schrappen van het woord ‘bersiap’ in een expositie van het Rijksmuseum aanleiding tot Kamervragen, het starten van juridische procedures tegen het museum en een ongemeen fel publiek debat over een woord dat tot dan toe alleen bekend was binnen de Indische gemeenschap. Dit boek levert achtergronden en verdieping bij deze discussie. De strijdkreet ‘bersiap!’ klonk in talloze steden en dorpen in Indonesië tijdens de eerste maanden na het uitroepen van de onafhankelijkheid. De oproep om paraat te staan voor de vrijheidsstrijd van de jonge natie markeert de start van de Indonesische revolutie en luidde een periode van extreem geweld in.
Het Grote Kaarten Boek
Kaarten. We kunnen er naar blijven kijken. Van visuele kunstwerken tot weerspiegelingen van de tijdgeest. Kaarten werden en worden gebruikt bij de uitvoering van belangrijke (overheids)taken. Kaarten vertellen verhalen en geven een beeld van, soms reeds verdwenen, gebieden. Met zeker 300.000 kaarten en tekeningen is het Nationaal Archief een ware schatkamer voor historisch onderzoek. Collectiespecialist cartografie Ron Guleij van het Nationaal Archief neemt een duik in de collectie en toont in Het Grote Kaartenboek de mooiste en meest iconische kaarten.
Bespreking: Kaarten om van te smullen
Mevrouw Sapiens

In de prehistorie hielden mannen zich bezig met jagen. Vrouwen verzamelden bessen, kookten en zorgden voor de kinderen. Zo staat het in de lesboekjes. Maar klopt dit beeld? Een internationaal team van meer dan dertig wetenschappers twijfelt er ernstig aan. Uit allerlei vondsten blijkt dat mevrouw sapiens, de prehistorische vrouw, veel machtiger en krachtiger was dan lang is gedacht.
Bespreking: Hoe mevrouw Sapiens haar plaats opeist in de prehistorie
Onzichtbaar leven
Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723) zag wat niemand eerder had gezien. Rode bloedlichaampjes, bacteriën, spermacellen en veel meer. Zijn microscoopjes waren onovertroffen in eenvoud en kracht. Zijn ontdekkingen verbluften de wetenschap. Als gevierd onderzoeker en fellow van de Royal Society kreeg hij bezoek van de groten der aarde, onder wie tsaar Peter de Grote. Onbevooroordeeld dwaalde Antoni rond in de wondere wereld van de microbiologie. Virologen die COVID-19 onderzoeken staan feitelijk op zíjn schouders. Onzichtbaar leven portretteert een nieuwsgierig en gedreven onderzoeker die zijn eigen weg ging. Die met Delftse marktlui net zo makkelijk omging als met magistraten. En die als autodidact bewondering oogstte én blootstond aan neerbuigende kritiek.
Tattoo Jan
De tattoo is volledig ingeburgerd in het Nederlandse straatbeeld. Aan de hand van het levensverhaal van Jan Born wordt de geschiedenis en opmars van de tatoeage in Nederland beschreven. Jan Born (1958) is één van de eerste en nog altijd praktiserende professionele tatoeëerders van Nederland. Zijn leven leest als een avonturenroman: hoe hij als Delfstblauwschilder de overstap maakte naar het schilderen op de huid, zijn eerste shops in Vlaardingen, zijn vele kleurrijke klanten, het succes van Tattoo Studio Jan in Rotterdam, de avonturen die hij beleefde op tattoconventies én de terugkeer naar zijn eerste en grootste liefde: het Delftsblauw.
Fragment: De opkomst van de tatoeages in Nederland
74
Het WK voetbal vindt dit jaar in de winter plaats. In de aanloop daarnaartoe en bij gebrek aan een WK in de zomer verschijnt in juni dit vrolijke boek in pocketformaat met 74 korte verhalen over de moeder aller voetbal-wk’s. Waarop het Nederlands elftal het totaalvoetbal uitvond en de wereld verbaasde, maar uiteindelijk toch ten onder ging. Van de aanloop, via de kwalificatie en de voorbereiding tot aan de finale en de revanche umsonst in 1984: in 74 korte, journalistiek-literaire verhalen zetten Hartendorf en Voskuil de onwaarschijnlijke gebeurtenissen rondom dit voor Nederland zo legendarische WK nog eens op een rij. Van het prille begin tot het bittere eind. Alle 74 goed!
De linkse kerk
Geen enkele minderheid had de afgelopen twee eeuwen zo’n grote invloed in Nederland als de gereformeerden. Ze maakten nooit meer dan een tiende van de bevolking uit, maar zorgden wel voor politieke omwentelingen en leverden verschillende minister-presidenten. Uitgerekend de eerder zo conservatieve gereformeerden sloegen vanaf 1960 voortdurend linksaf en hadden zo een sleutelrol bij de progressieve kanteling van Nederland.
Fragment: ‘Gereformeerden sloegen vanaf 1960 steeds vaker linksaf’