Om de haverklap – Betekenis van de uitdrukking

De uitdrukking ‘om de haverklap’ betekent dat iets iedere keer weer opnieuw gebeurt. Iets gebeurt regelmatig, elk ogenblik, bij de geringste aanleiding. Wat is de herkomst van de uitdrukking om de haverklap? Onder taalkundigen zijn diverse verklaringen in omloop van ‘om de haverklap’.

Het Ave Maria-geklap van de klok

Een interessante en recente verklaring van om de haverklap, treffen we aan in het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands (2003-2009) van de taalkundige Marlies Philippa (e.a.). Dit taalkundig woordenboek stelt dat de uitdrukking teruggaat op de Friese frase ‘om in aveklap’ (waarbij ‘in’ de betekenis heeft van ‘een’). Aveklap is hierbij een afkorting van het slaan van de klokken (clappen) voor het Ave Maria-gebed (afgekort als ‘ave’). Driemaal daags riep de klok op tot het bidden van het Ave Maria – of wel het angelus -, wat dus regelmatig gebeurde.

Omdat het eerste lid van het woord (ave) in deze uitdrukking vooral na de Reformatie minder herkenbaar werd, heeft zich een etymologische verandering voltrokken richting ‘haver’. Deze overgang vond pas plaats in de twintigste eeuw.

Er zijn overigens nog tal van andere uitdrukkingen die uit de Rooms-Katholieke Kerk of katholieke traditie stammen. Zoals ergens korte metten mee maken, de spreuk hocus pocus Pilatus pas, in conclaaf gaan of wachten tot Sint-Juttemis.

Een verkorting van klapvlies?

Er wordt ook wel gesteld, onder meer door de taaluitlegger F.A. Stoett in de jaren 1920, dat het begrip haverklap een inkorting zou zijn van de term zaadhulsel bij haver. Het ging dan natuurlijk om een kleinigheidje. Later verschoof de betekenis naar ieder moment / regelmatig. Er zijn in het oudere Nederland, al in de zestiende eeuw, vergelijkbare uitdrukkingen in omloop zoals ‘om een haverstro’, ‘om een haverslag’ en ‘om een haverkaf’. Ook in deze frases draait het om haver en de afval van het kaf.

Een klap op het haver geven…

Verder zijn er taalkundigen die wijzen op het klappen op haver tijdens het dorsen. Om de haverklap zou dan duiden op elke tweede slag die op het haver terecht kwam via een dorsvlegel.

Ook is wel gewezen op de ‘haverklep’. Dit was een soort mondbak van leer die om de nek van een paard gehangen kon worden, zodat het dier hieruit kon eten. Deze voerbak moet geregeld los en vast gemaakt worden, waardoor om ‘de haverklep of haverklap’ voortdurend of ‘met de nodige regelmaat’ zou gaan betekenen. Over de laatstgenoemde dubieuze verklaring stelt Onze Taal terecht de volgende kritische kanttekening:

“Tegen deze laatste verklaring pleit in elk geval dat haverklep/haverklap in de betekenis ‘mondbak’ niet één keer voorkomt in het 29-delige Woordenboek der Nederlandsche Taal.”

Boekenrubriek: Taalgeschiedenis

Bronnen ▼