Sinds het voorjaar van 2012 is via de website www.tweedewereldoorlog.nl een online tentoonstelling te bezoeken over de vervolging van Roma en Sinti tijdens de Tweede Wereldoorlog. De themasite, getiteld “De Vergeten Genocide”, is nu genomineerd voor de Geschiedenis Online Prijs 2012.
Na het aan de macht komen van de nazi’s in 1933 kregen Roma en Sinti in Duitsland te maken met vervolging die zou uitmonden in genocide. De leden van dit volk werden volgens de nationaalsocialistische rassenideologie als minderwaardig gezien en op grond van vooroordelen als asociaal beschouwd. Net als de Joden werd hen met de uitvaardiging van de Neurenberger Wetten van 1935 het Duitse staatsburgerschap ontnomen en werden huwelijken en seksuele relaties tussen Ariërs en Roma en Sinti verboden. Vanaf 1936 werden Roma en Sinti door het Instituut van Rasonderzoek geregistreerd op basis van “rassenkenmerken”. Deze registratie zou de latere deportatie vergemakkelijken. Al voor de oorlog werden veel Roma en Sinti opgesloten in Duitse concentratiekampen, zoals Dachau, of gesteriliseerd zodat ze niet voor nageslacht konden zorgen.
Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en de bezetting van een groot deel van Europa door nazi-Duitsland bleef de vervolging van Roma en Sinti niet langer beperkt tot het Duitse Rijk. Er werden overal in bezet Europa verzamelkampen voor hen opgericht waar ze van de buitenwereld afgesloten werden, nadat het hen verboden was nog langer rond te trekken. Velen kwamen later terecht in getto’s, werkkampen of in het zigeunerkamp in Auschwitz, waar ze werden onderworpen aan gruwelijke medische experimenten, uitgevoerd door onder andere de beruchte nazi-arts Josef Mengele. Van de 23.000 Roma en Sinti die naar Auschwitz afgevoerd werden, zijn er 21.000 vermoord.
Massa-executies
In Oost-Europa werden vele Roma en Sinti het slachtoffer van massa-executies door de Einsatzgruppen, mobiele moordeskaders van de SS. Ook in de gaskamers van de in Polen gesitueerde vernietigingskampen Belzec, Chelmno, Sobibor en Treblinka werden duizenden Roma en Sinti het slachtoffer van genocide. Het totale aantal slachtoffers onder de Roma en Sinti tijdens de Tweede Wereldoorlog is onbekend, maar loopt in de tienduizenden. Na de oorlog raakte hun lot veelal vergeten. Pas dit na jaar werd er in Duitsland in Berlijn een monument opgericht ter herinnering aan de moord door de nazi’s op Roma en Sinti.
Ook de Roma en Sinti in Nederland kregen te maken met vervolging door de Duitse bezetter, die niet zelden geholpen werd door lokale autoriteiten. Een trekverbod was sinds 16 december 1942 van kracht en op 16 mei 1944 werden bij een razzia in 18 gemeentes 578 “zigeunerachtige personen” opgepakt en afgevoerd naar doorgangskamp Westerbork, vanwaar een deel afgevoerd werd naar Auschwitz.
Het bekendste slachtoffer van de vervolging van Roma en Sinti in Nederland is het meisje Settela Steinbach. Zij is te zien in filmopnamen van een transport vanuit Westerbork naar Auschwitz op 19 mei 1944. Jarenlang werd gedacht dat het meisje van Joodse afkomst was, totdat in 1994 haar werkelijke afkomst ontdekt werd door de Nederlandse journalist Aad Wagenaar. Het eerste monument ter herinnering aan de moord op Nederlandse Roma en Sinti werd in 1978 onthuld in Amsterdam op het Museumplein.
Digitale expositie
De in mei 2012 geopende digitale expositie “De Vergeten Genocide” over de genocide op Roma en Sinti tijdens de Tweede Wereldoorlog is een initiatief van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. De Anne Frank Stichting en internationale experts droegen bij aan het project. Centraal staan de verhalen van zes Roma en Sinti kinderen die het slachtoffer werden van vervolging door de nazi’s. Verschillende bronnen, zoals politiedocumenten, interviews op film en foto’s, maken onderdeel uit van de tentoonstelling. De aangrijpende online expositie is beschikbaar in het Nederlands, Engels, Duits en Tsjechisch en zal in de toekomst ook in het Romanes vertaald worden, de oorspronkelijke taal van de Roma en Sinti. De muziek op de website is van de Hongaarse jazzgitarist Ferenc Snétberger die zelf van Roma-afkomst is.
De zes geportretteerde kinderen zijn afkomstig uit verschillende Europese landen. Zoni Weisz komt uit Nederland, Krystyna Gil uit Polen en Elina Machálkova uit Tsjechië. De nazi-vervolging maakte veel slachtoffers in hun families, maar ze wisten zelf de oorlog wel te overleven. Datzelfde geldt voor Amalie Schaich-Reinhardt uit Duitsland en Karl Stojka uit Oostenrijk. Na de oorlog zetten zij zich in om bekendheid te geven het lot van de Roma en Sinti tijdens de oorlog en voor de rechten van hun volk. Ook de negenjarige Nederlandse Settela Steinbach maakt onderdeel uit van de expositie. Zij overleefde de oorlog niet, maar haar foto werd symbool van de genocide op de Roma en Sinti.
“De Vergeten Genocide” is één van de meer dan 225 genomineerden voor de Geschiedenis Online Prijs 2012. Bezoekers kunnen via www.geschiedenisonlineprijs.nl tot 8 februari 2013 een stem uitbrengen op hun favoriete website. De winnaar van de publieksprijs ontvangt een bedrag van 2.500 euro. Ook een vakjury wijst een winnaar aan, die beloond wordt met een beeldje van kunstenares Gonneke van Echten. De prijzen worden uitgereikt op dinsdag 12 februari 2013 in het Nationaal Archief in Den Haag. De Geschiedenis Online Prijs is een initiatief van Archieven.nl, Historisch Nieuwsblad en het Nationaal Archief. De prijs wordt dit jaar voor de zevende keer uitgeloofd.
~ Kevin Prenger
