Het op een na oudste schilderij van Nederland (ca. 1380)

Op dit schilderij, getiteld De heren van Montfoort, zijn vier ridders te zien die deelnamen aan de zogenoemde Slag bij Staveren tegen de Friezen. Ze knielen voor Maria. Het gaat om het op een na oudste bewaard gebleven schilderij van Nederland.

De voorste drie ridders sneuvelden tijdens de slag tegen de Friezen, die lange tijd onterecht werd aangeduid als de Slag bij Warns. De achterste ridder, die ondersteund wordt door de beschermheilige Sint-Joris, raakte zwaar gewond. De wapenschilden boven de ridders maken duidelijk dat ze tot het geslacht De Rover van Montfoort behoorden. Het schilderij is een zogenaamde ‘memorietafel’, gemaakt om de ridders te herdenken. Het werd circa dertig jaar na hun dood gemaakt.

Onderaan wordt in Middelnederlands beschreven wat er is afgebeeld. De tekst meldt dat in het jaar 1345 de heren Jan van Montfoort, Roelof van Montfoort en Willem van Montfoort, met veel van hun verwanten en ondergeschikten, sneuvelden in de strijd van graaf Willem tegen de Friezen. Dan volgt een oproep:

“Bidt voor haer allen zielen.”

Het schilderij is tegenwoordig te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam. Het is het op een na oudste bewaard gebleven Nederlandse schilderij. Eerder melden wij ten onrechte (excuus!) dat het om het oudste schilderij ging. Die eer is echter weggelegd voor De Memorietafel met Calvarieberg van Hendrik van Rijn uit ca. 1363 (anoniem) uit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten uit Antwerpen.

‘Leaver dea as slaef!’

De Slag bij Warns (of eigenlijk de Slag bij Stavoren) vond plaats op 26 september 1345. Op deze dag reisde een vloot onder leiding van graaf Willem IV vanuit Enkhuizen over de Zuiderzee naar Friesland. Doel: de Friezen tot gehoorzaamheid dwingen. De Friezen boekten echter een eclatante zege op de Hollanders en ook de graaf sneuvelde. Een Franstalig heldendicht uit die tijd meldde:

“Zo veel ridders zijn gedood / dat geen mens dit echt kon geloven.”

Volgens de overlevering was het motto van de strijdlustige Friezen, die de slag nog altijd herdenken: ‘Leaver dea as slaef! (Liever dood dan slaaf).

Boek: De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen

Bronnen ▼