De uitdrukking ‘Pompen of verzuipen’ betekent: erop of eronder. Veel mensen denken dat ‘pompen of verzuipen’ uit de scheepvaart komt. Maar is dat wel zo? Volgens sommigen niet. De frase zou wel eens ontstaan kunnen zijn in het Amsterdamse rasphuis.
Op de vroegere houten (zeil)schepen moesten je in stormachtig weer water uit de boot pompen om niet te zinken. Pompen of verzuipen dus. Een oud Amsterdams verhaal – hoewel onbewezen en vermoedelijk een mythe – duidt op het rasphuis als oorsprong van ‘pompen of verzuipen’…
Rasphuis: pompen of verzuipen
Het rasphuis was van de zestiende tot begin negentiende eeuw een tuchthuis voor mannen, een soort heropvoedingsinstituut. Veroordeelde mannelijke misdadigers, maar ook bedelaars, landlopers of werklozen – vrouwen gingen naar het Spinhuis – raspten daar rood brazielhout tot poeder. Dat rode poeder werd gebruikt voor verf.
Een verhaal dat in het Amsterdamse Rasphuis (1595-1815) de ronde deed, was dat er een kelder onder het rasphuis zat die men langzaam vol met water liet lopen. Als je de regels overtrad, werd je in die kelder gestopt. Met een handpomp, dat wel. Je mocht dan kiezen: pompen of verzuipen. Zeer waarschijnlijk was dit een mythe, maar het maakte de gevangenen in elk geval doodsbang. Ze pasten wel op dat ze geen gekke dingen deden als ze in het rasphuis zaten.
Te land, ter zee en in de lucht
Ontdek nog meer historische uitdrukkingen, scheldwoorden en gezegden
Boekenrubriek: Taalgeschiedenis
Bronnen â–¼
