Karel, prins van België en graaf van Vlaanderen, werd op 10 oktober 1903 als tweede zoon van de latere koning Albert I en koningin Elisabeth te Brussel geboren. Lange tijd stond hij in de schaduw van zijn oudere broer Leopold die in 1934 de koningstroon zou bestijgen. Daar kwam geheel onverwachts verandering in toen Karel in september 1944 als regent en tijdelijk staatshoofd van België werd aangesteld. Een historische terugblik op een woelige periode van de Belgische monarchie:
Karel’s jonge jaren als prins
In 1926 besloot hij terug te keren naar België. Eind jaren dertig viel Karel voor de charmes van de Brusselse bakkersdochter Jacqueline Wehrli met wie hij wilde trouwen en hoewel er uit hun relatie een dochter werd geboren, weigerde Leopold die inmiddels koning was geworden zijn toestemming te geven voor een huwelijk. Volgens hem paste het immers niet dat een prins trouwde met een burgermeisje. Karel legde zich neer bij de beslissing van zijn broer maar zou het hem nooit vergeven.
Een constitutionele crisis
De kiem van het conflict van wat later zou uitmonden in de zogenaamde koningskwestie begon reeds op 10 mei 1940, toen de Duitse troepen België binnenvielen. Het werd toen al vrij vlug duidelijk dat het Belgisch leger helemaal niet opgewassen was tegen de Duitse oorlogsmachine. Leopold III nam daarop de beslissing om, tegen de zin van de regering in, op achtentwintig mei de capitulatie van België te ondertekenen. Het op dat ogenblik in Frankrijk verblijvend Belgisch kabinet van de eerste minister Hubert Pierlot (1883-1963) distantieerde zich hiervan fel en sprak in een radioboodschap zelfs van defaitisme.
Zowel prins Karel van België als de Koninklijke familie werden in tussentijd door de Duitsers onder huisarrest geplaatst in het paleis te Laken. Na de landing van de geallieerden op de Normandische stranden in juni 1944 werd Leopold samen met zijn gezin door een detachement van de Schutzstaffel (SS) overgebracht naar het kasteel van Hirschstein in Duitsland en vervolgens naar Strobl, een dorpje aan de Wolfgangssee in Oostenrijk. Karel kon aan deze gevangenschap ontsnappen door zich op een boerderij nabij Sart-lez-Spa in de Belgische Ardennen te verschuilen.
Enkele maanden later, toen het land grotendeels bevrijd was, keerde de regering Pierlot terug naar België. Op dat moment werd Leopold echter nog steeds door de Duitsers gevangen gehouden in Oostenrijk. Het parlement besloot dan ook om de onmogelijkheid tot regeren van de vorst te verlengen en prins Karel als regent aan te stellen. Op 7 mei 1945 werden Leopold en zijn gezin uit hun gevangenschap verlost door troepen van de 7de Amerikaanse divisie. De koning wilde daarop zo snel mogelijk naar Brussel afreizen, maar ondertussen waren zowel de regering als verschillende politieke partijen verdeeld geraakt over zijn terugkeer. Socialisten en communisten eisten zelfs openlijk dat hij troonsafstand deed. Noodgedwongen besloot Leopold om, in afwachting van een oplossing, samen met zijn familie zijn intrek te nemen in een villa in het Zwitserse Pregny-Chambésy niet ver van Genève.
Karel van België als regent
Op 21 september 1944 legde Karel op vraag van de Verenigde Kamers de grondwettelijke eed af als regent en werd zo de facto het feitelijk staatshoofd van België. Wat eerst alles weg had van een kortstondige tussenoplossing in afwachting van de terugkeer van de vorst, zou algauw verscheidene jaren aanslepen. Intussen ontpopte Karel zich op het international politieke forum als een volleerd diplomaat. Zo speelde hij een niet onbelangrijke rol bij het tot stand komen van het Amerikaanse “European Recovery Program” of Marshallplan, dat gericht was op de economische wederopbouw van Europa. Tijdens zijn regentschap bekrachtigde hij eveneens een reeks nog steeds actuele wetteksten zoals het vrouwenkiesrecht en legde hij de basis van ons huidig stelsel van sociale zekerheid.
Leopold zag vanuit zijn Zwitsers ballingsoord één en ander met lede ogen aan en verdacht zijn broer ervan de troon te willen inpalmen.
Om de patstelling te doorbreken die de bevolking al meer dan vijf jaar in haar greep hield, besliste de rooms-blauwe regering van premier Gaston Eykens (1905-1988) in maart 1950 een volksraadpleging te organiseren, die uitsluitsel moest geven over een mogelijke terugkeer van de vorst. De uitslag van het referendum weerspiegelde echter op onmiskenbare wijze de ideologische tweespalt die er op communautair vlak heerste.
In het overwegend katholieke Vlaanderen stemde 72 procent voor een terugkomst van de koning terwijl in Wallonië 58 procent zich hiertegen verzette. Dat maakte dat na telling van alle stemmen er slechts een nipte meerderheid in het land voorstander was voor een terugkeer van Leopold.
Kort daarna, op tweeëntwintig juli, reisde de koning af naar Brussel. Vrijwel onmiddellijk braken zowat overal in het Franstalig landsgedeelte betogingen en hevige rellen uit, waarbij zelfs doden vielen. Uit vrees voor een nog verdere escalatie van de situatie en op aanraden van de pas verkozen christendemocratische eerste minister Jean Duvieusart (1900-1977) stemde Leopold er uiteindelijk mee in om troonsafstand te doen ten gunste van zijn zoon Boudewijn (1930-1993) die hiermee de vijfde koning der Belgen werd.
Het verdere verhaal
Op 20 juli 1950 legde Karel van België op verzoek van de regering zijn functie als regent neer. Hij verkoos zich terug te trekken uit het openbaar leven en ging op zijn domein in Raversijde vlakbij Oostende wonen. Daar legde hij zich de volgende jaren toe op het tekenen en schilderen van portretten en vergezichten. Op het einde van zijn leven raakte hij in geldnood omwille van malafide financiële raadgevers, waardoor hij verplicht was zijn landgoed te verkopen. Karel overleed in Oostende op 1 juni 1983 aan de gevolgen van leukemie. Hij werd met nationale eer begraven en nadien bijgezet in de Koninklijke crypte te Laken.
Overzicht van Boeken over het Belgische Koningshuis
