Rendez-vous in de Russian Tearooms

In de begindagen van de Tweede Wereldoorlog infiltreert de Britse binnenlandse veiligheidsdienst MI5 in kringen van Britse fascisten en antisemieten. Het leidt tot de ontmaskering van een spion onder het personeel van de Amerikaanse ambassadeur Joe Kennedy en de arrestatie van diverse politieke kopstukken zoals sir Oswald Mosley en Archibald Ramsay MP.

Rancune, terecht of niet, is een krachtige drijfveer voor spionnen. Dat geldt ook voor Tyler Kent, een Amerikaan van goede afkomst, intelligent, maar enigszins narcistisch en behept met een hang naar radicale ondemocratische politieke ideologieën. Als Kent in 1934 een naar zijn smaak onbelangrijk baantje krijgt op de pas geopende Amerikaanse ambassade in Moskou, gaat hij algauw werken voor de NKVD. Alle post die door zijn handen gaat, belandt bij Stalins geheime dienst, die zijn salaris aardig aanvult en een leuke vriendin regelt om hem in de gaten te houden. Maar Kent raakt op den duur uitgekeken op het communisme en ziet in Adolf Hitler zijn nieuwe held die de wereld zal verbeteren.

De Right Club

De echte hoofdpersoon van Rendez-vous in de Tearooms is echter niet de spion Kent, maar de couturier Anna (de) Wolkoff. Wolkoff is de dochter van de naar Engeland gevluchte witte Russische admiraal Nikolai Wolkoff, die in Londen een eenvoudig Russisch restaurantje drijft dat de ‘Russian Tea Rooms’ heet. Vader en dochter hebben een hekel aan alles dat Joods is en Anna raakt verzeild in kringen van Russische asielzoekers en Britse fascisten en nazi’s die haar antisemitische delen. In haar vaders restaurant treffen ze elkaar. Als haar modehuis failliet gaat, mevrouw Wallis Simpson was een van haar bekende klanten, heeft ze alle tijd om zich politiek in te zetten voor vrede met het Derde Rijk en tegen het ‘Joodse Complot’.

Samen met haar vriendinnen zet Anna Wolkoff zich in voor diverse extreemrechtse clubs zoals de ‘British Union’ van de voormalige Labour-politicus sir Oswald Mosley en vooral de ‘Right Club’ van de Schotse parlementariër Archibald Ramsay. Via haar netwerk van extreemrechtse vrouwen komt ze ook in contact met Tyler Kent, een onverbeterlijke womanizer, die op eigen verzoek is overgeplaatst van Moskou naar Londen. Daar kopieert hij stiekem de correspondentie tussen Churchill en Roosevelt, met name die over de ‘Lend-Lease Act’, waarbij het officieel nog neutrale Amerika de Britten met wapens en munitie steunt. Die informatie zou op dat moment de herverkiezing van Roosevelt voor een unieke derde termijn kunnen dwarsbomen.

Infiltratie

Wat Wolkoff niet weet, is dat haar vriendinnenclub is geïnfiltreerd door vrouwelijke geheim agenten van MI5, sectie B5b onder leiding van pulpfictie-schrijver en naturalist Maxwell Knight. Knight is verantwoordelijk voor het in de gaten houden van linkse en rechtse radicalen, door hun organisaties te laten infiltreren. Zelf is hij overigens bevriend met William Joyce, de Britse nazi-propagandist die bekend werd onder zijn bijnaam Lord Haw-Haw. Langzaam maar zeker zit hij Wolkoff op de hielen en komt hij Kent op het spoor. Anna Wolkoff was overigens enige tijd de buurvrouw van de jonge Len Deighton. Geïnspireerd door haar verhaal raakte de jongen in de ban van spionageverhalen en zou hij zich ontwikkelen tot een van de grootste spionageromanschrijvers van het Koude Oorlog tijdperk. Knight zelf geldt als een van de real-life personen die inlichtingenofficier en latere James Bond-auteur Ian Flemming inspireerden voor het personage van ‘M’.

Rendez-vous in de Russian Tearooms is geschreven als een spionageroman. Het komt wat langzaam op gang, want het is zeer gedetailleerd in de omschrijvingen en wat er tussen de personages allemaal is voorgevallen en gezegd. Dat riekt naar een flinke dosis fictie en dat heeft auteur Paul Willets zelf ook beseft. Daarom geeft hij expliciet aan dat hij geen zogenaamde faction heeft geschreven, die soms vermakelijke maar voor historici meestal irritante mix van feit en fictie. Willets heeft vanaf 1986 alles dat er was verzameld over dit onderwerp en heeft naar eigen zeggen daarom het verhaal van Tyler Kent en Anna Wolkoff tot in detail kunnen reconstrueren. Helaas is hij te zuinig met noten. Hoe dan ook, Rendez-vous in de Russian Tearooms is een prachtig verhaal dat een minder bekend spionageschandaal uit de Tweede Wereldoorlog scherp belicht.

Boek: Rendez-vous in de Russian tearooms – Paul Willets