Eén van mijn lievelingsverhalen uit de oude wereld is dat van Hanno, een Karthaagse ontdekkingsreiziger die de westelijke kust van Afrika heeft verkend. Hij beschrijft een geheimzinnige kust waar hij fluiten en tamtams hoort, hij ziet in de nacht een rivier van vuur die wij kunnen identificeren als een uitbarsting van Mount Cameroon en uiteindelijk levert hij strijd tegen een vervaarlijke stam die hij aanduidt als de Gorilla’s. Een soort Mungo Park dus maar dan zonder het geweld tegen de plaatselijke bevolking. U leest het beknopte verslag hier.
Een even goed avonturenverhaal is dat van enkele Romeinse officieren die, begeleid door soldaten van de keizerlijke garde, in het jaar 61 door keizer Nero werden uitgezonden om te zoeken naar de bronnen van de Nijl. We vinden hun verslag in de Vragen over de natuur (6.8.3) van de senator Seneca, een hoveling van Nero, die de expeditie presenteert als zuiver wetenschappelijk onderzoek. Dat kan heel goed waar zijn. Een andere bron, Plinius de Oudere (Natuurlijke Historie 6.184), meent dat er vooral militaire motieven waren en dan zou het eerste doelwit Nubië zijn geweest.
Koning Amanikhabale van dat land verleende echter alle medewerking, dus in elk geval één direct betrokkene heeft het militaire aspect niet herkend. Voor een militaire verkenning reisden de officieren bovendien wel erg ver. Van de andere kant: het een sluit het ander natuurlijk niet uit.
Meroë
De reizigers, die hun marsorders in Rome verkregen, voeren in de zomer naar Egypte, voeren de Nijl op naar het eerste cataract (bij het huidige Aswan) en trokken verder zuidwaarts. Tachtig kilometer verderop lag Hiera Sykaminos: de grens van het Romeinse Rijk, ruwweg waar Egypte tegenwoordig grenst aan Soedan. Hiervandaan kon het gezelschap verder gaan langs de rivier: naar het tweede, het derde, het vierde cataract en naar de oude hoofdstad van Nubië, Napata. Dit was een enorme omweg, want de Nijl maakt hier een grote bocht. Er was een kortere route, die al eeuwen eerder de voornaamste noord-zuid-route was (en nog steeds is), maar het lijkt erop dat de Romeinen die niet hebben genomen, want Plinius geeft een redelijk gedetailleerde beschrijving van de rivierroute. Uiteraard kan de omweg ook op de terugreis zijn gemaakt.
In elk geval: de reizigers zagen vooral verlaten dorpen en concludeerden dat het gebied al zeker een eeuw onbewoond was. Na verloop van tijd werd het landschap vriendelijker: ze waren de woestijn door en bereikten nu de savanne. Het was al laat in het jaar toen ze in Meroë aankwamen, de hoofdstad van Nubië, waar koning Amanikhabale hun verwelkomde. Hoe hij eruitzag, kunnen we vermoeden door de afbeelding hierboven. Dat er communicatie mogelijk was, suggereert dat de Romeinse officieren waren aangetrokken uit het Griekssprekende deel van het Romeinse Rijk, want het is niet aannemelijk dat Amanikhabale of zijn hovelingen Latijn spraken.
Raadsel
Nu begon het tweede deel van de reis. Met diverse aanbevelingsbrieven bewapend trokken ze verder. Ze passeerden de samenvloeiing van de Blauwe en de Witte Nijl bij het huidige Khartoum en volgden de laatstgenoemde stroom tot ze aankwamen bij de Sudd, een enorm moerasgebied dat bestaat uit een watervlakte vol planten. Van noord naar zuid is het ongeveer 500 kilometer maar de soldaten lieten zich niet afschrikken en reisden verder. Hoe ze ’t ’m hebben geflikt is een raadsel, want het is te dicht begroeid voor grote schepen, terwijl kano’s er wel doorheen komen maar makkelijk kunnen worden aangevallen door krokodillen.
De tocht moet eindeloos hebben geleken en de mannen moeten hebben willen terugkeren. Dat ze toch doorgingen, kan ik alleen verklaren vanuit de aanname dat ze een gids hadden die ze ervan wist te overtuigen dat er een bereikbare andere oever was.
Bronnen van de Nijl
Ze kwamen er dus doorheen en bereikten een enorme waterval tussen twee rotsen. Dit lijkt een beschrijving van de Murchison Falls in Uganda, waar het water van de Nijl zeven meter breed zevenenveertig meter naar beneden komt donderen. Hoewel de bronnen van de Nijl nog 500 kilometer verder liggen, is het heel goed mogelijk dat de Romeinse soldaten het hier wel genoeg vonden. Ze hadden een excuus. Herodotos, die ze ter voorbereiding van hun reis zullen hebben gelezen, had doorgegeven dat de Egyptenaren wisten dat de bronnen van de Nijl lagen tussen twee bergen, Krofi en Mofi, en de twee rotsen die ze hadden bereikt, konden daarvoor doorgaan.
Het reisgezelschap moest opnieuw door de Sudd, meldde zich in Meroë weer bij Amanikhabale, keerde terug naar Romeins Egypte, bereikte Alexandrië en voer daarvandaan naar Rome, waar ze aan Nero en Seneca meldden wat ze hadden gezien. Het zou nog eeuwen duren eer Europeanen weer zo ver in Afrika doordrongen.
Overzicht van boeken over het Romeinse Rijk
