Het is 14 mei 1970. In de universiteitsbibliotheek van Berlijn-Dahlem interviewt de linkse Konkret-journaliste Ulrike Meinhof de charismatische drop-out Andreas Baader. Baader zit gevangen wegens het stichten van brand in twee warenhuizen in april 1968, maar mag in de bibliotheek geïnterviewd worden. Plotseling stormen meerdere personen de ruimte binnen. De bewakers worden overmeesterd en Baader, Meinhof en hun bevrijders weten te ontkomen.
Ontstaan van de Rote Armee Fraktion (1970)
Geweld tegen personen was geoorloofd, zo verklaarde op 15 juni 1970 het ideologische brein achter de Rote Armee Fraktion, Ulrike Meinhof:
“Iemand in een uniform is geen mens (…) Het is verkeerd met zo iemand te discussiëren, en natuurlijk mag er worden geschoten.”
Extreem geweld schuwde de groep dan ook niet. Van 1970 tot 1993 – met een piek tijdens de donkere ‘Duitse herfst’ in 1977 – hield de RAF West-Duitsland in zijn greep met een reeks moorden, ontvoeringen, bankovervallen en vliegtuigkapingen. Een bekend incident was de betrokkenheid van de RAF bij de dramatische Palestijnse gijzeling en moord op elf atleten tijdens de Olympische Spelen van München in 1972. Veel impact maakten ook de moord op de bankier Jürgen Ponto, op 30 juli 1977, en de executie van Hanns Martin Schleyer bij de Belgisch-Franse grens op 19 oktober 1977.
Boek – Duitse Herfst
Terrorisme is sinds de aanslagen in New York op 11 september 2001 weer een actueel onderwerp. De afgelopen jaren is er op dit onderzoeksterrein dan ook veel literatuur verschenen, waarbij ook de Rote Armee Fraktion aan bod is gekomen. In 2009 publiceerde wetenschapper Margreet den Buurman bijvoorbeeld het boek Duitse herfst, terwijl de Duitse politica Jutta Ditfurth in 2010 Ulrike Meinhof: de biografie uitbracht. En zo zijn er meer boeken te noemen.
In dit artikel richten we ons op het mooie boek van Den Buurman, Duitse herfst: het spook van de RAF, dat begin 2017 in herziene druk is verschenen bij Uitgeverij Aspekt. Reden voor de herziene editie is de derde generatie RAF’ers die op 6 juni 2015 de aandacht trok met een overval op een geldtransport bij Bremen. De drie voortvluchtige RAF’ers die hiervoor verantwoordelijk zijn, hebben zich vermoedelijk langdurig schuilgehouden in Noord-Nederland of zitten daar nog steeds.
Eerste generatie (1970-1980): Ulrike Meinhof, Andreas Baader e.a.
Het overzichtswerk van Margreet den Buurman is een beknopte en uitstekende Nederlandstalige inleiding op de geschiedenis van de Rote Armee Fraktion. Veel nieuws brengt het, in vergelijking met het in 1986 verschenen boek Der Baader Meinhof Komplex van Stefan Aust, echter niet.
In vijf thematische hoofdstukken brengt Den Buurman kernachtig de dikwijls bloedige hoofdmomenten uit de RAF-historie in kaart. In het eerste hoofdstuk schetst de auteur de context van het naoorlogse Duitsland, waar veel gezinnen zonder vaders opgroeiden, en de motieven bij het ontstaan van de RAF, zoals het Duitse NAVO-lidmaatschap vanaf 1955 en de aanwezigheid van West-Duitse troepen in Vietnam.
Vervolgens komen ‘de rebel’ Ulrike Meinhof en de ‘charismatische looser’ Andreas Baader aan bod, gevolgd door twee hoofdstukken over de geïsoleerde opsluiting van de RAF-leden in de gevangenis van Stuttgart-Stammheim en de ondergang van de eerste generatie RAF’ers in 1977 door collectieve zelfmoord. In de nacht van 17 op 18 oktober 1977 pleegden Andreas Baader, Gudrun Ensslin en Jan-Carl Raspe suïcide in de Stammheim-gevangenis bij Stuttgart. De Duitsers noemden deze nacht ook wel de Todesnacht von Stammheim. Op 12 november 1977 verhing zich ook nog de medeoprichter van de RAF Ingrid Schubert in de Justizvollzugsanstalt (gevangenis) in München.
Tweede generatie (1978-1982) van de Rote Armee Fraktion
Brigitte Monnhaupt staat bekend als degene die de handschoen van de tweede RAF-generatie oppakte, vanaf het eind van de jaren 1970. Ook de terrorist Christian Klarwordt tot deze tweede generatie gerekend en zo zijn er nog wel meer namen van kopstukken te noemen.
Monnhaupt was onder meer betrokken bij de mislukte moordaanslag op de NAVO-opperbevelhebber Alexander Haig op 25 juni 1979, ‘Operatie Hengst’ geheten, lshaber Alexander Haig am 25. Juni 1979. Hierna was Monnhaupt vooral druk met het werven van nieuwe leden voor de Rote Armee FRaktion, waar ze echter nauwelijks tot niet in slaagde. In de herfst van 1981 was Monnhaupt ook betrokken bij de een poging to moord op de Amerikaanse generaal Frederick Kroesen.
Derde generatie: 1982-heden
De derde generatie RAF-leden – onder wie de nog steeds voortvluchtige Burkhard Garweg, Daniela Klette en Ernst-Volker Staub – trok in de afgelopen decennia nog enkele keren de aandacht, aanvankelijk (tot 1993) met aanslagen op onder meer de Amerikaanse vliegbasis Rhein-Main Air Base bij Frankfurt (8 augustus 1985). Later volgde een aanslag op de Amerikaanse ambassade in Bonn (13 februari 1991) en bomaanslag op een gevangenis in Weiterstadt (29 maart 1993).
Een belangrijk keerpunt in de periode van de derde generatie was het besluit van de RAF in 1993 om geen geweld tegen personen meer te gebruiken. Daarna liet de Rote Armee Fraktion alleen nog van zich horen met bankovervallen en overvallen op geldtransporten of supermarkten.
Op 20 april 1998 verklaarde de Rote Armee Fraktion zichzelf tot verleden tijd, via een ingezonden brief aan het Persbureau Reuters. Omdat de datum 20 april was, de geboortedag van Adolf Hitler (1889-1945), waren er bij sommigen twijfels over de echtheid van de brief. Letterlijk stond hierin onder meer deze passage:
Die stadtguerilla in form der raf ist nun geschichte. Das ende dieses projektes zeigt, dass wir auf diesem Weg nicht durchgekommen sind.”
Na deze zelfverklaarde opheffing vonden geen moordaanslagen meer plaats, maar nog wel diverse overvallen. Zoals op een geldtransport bij Duisburg (29 juli 1999), een supermarkt in Stade (24 december 2012) en op een geldtransport in Wolfsburg (28 december 2015).
Boek: Duitse herfst – Het spook van de Rote Armee Fraktion
Lees ook: Artikelen over terrorisme op HistoriekTerrorismus in Deutschland – Die Rote Armee Fraktion
Bronnen â–¼
Boeken
-Margreet den Buurman, Duitse herfst: het spook van de RAF (Soesterberg: Aspekt, 2017).
-Jutta Ditfurth, Ulrike Meinhof: de biografie (2010).Internet
-Duitsland Instituut Amsterdam, dossier RAF (tot 2008 geactualiseerd): https://duitslandinstituut.nl/serie/33/raf
-https://de.wikipedia.org/wiki/Rote_Armee_Fraktion
-http://www.spiegel.de/einestages/raf-aufloesung-a-946885.html
