Ruilverkaveling of kavelruil

Het begrip ruilverkaveling is afkomstig uit de agrarische geschiedenis. Ruilverkaveling, ook wel kavelruil of herverkaveling genoemd, houdt in dat boeren onderling stukken grond herverdelen. Met slechts één doel: iedereen wordt er beter van. Een korte geschiedenis van het fenomeen ruilverkaveling.

Ruilverkaveling heeft vaak ten doel om grote landbouwkavels te creëren. Door de grote oppervlakten kunnen de kavels beter bewerkt worden met landbouwmachines. Door deze rationalisering kunnen boeren sneller en meer voedsel produceren.

Korte geschiedenis van de ruilverkaveling in Nederland en België

Het idee van herverkaveling is afkomstig uit de Verenigde Staten en verspreidde zich daar in het begin van de twintigste eeuw. In de vroege twintigste eeuw werd kavelruil ook in Nederland ingevoerd. De eerste keer dat dit gebeurde was in 1916, tijdens de Eerste Wereldoorlog, op het eiland Ameland. In de Ballumer Mieden op Ameland verkleinden 119 eigenaren (die in 1913 het besluit hadden genomen tot actie) het aantal percelen vanaf 1916 van 3659 naar 500 stuks. Een poging tot herverkaveling in de Oostpolder te Noordlaren in de provincie Groningen, in 1919, mislukte omdat niet alle grondeigenaren hun medewerking wilden verlenen. In oktober 1925 volgde Nieuwleusen (Salland, Overijssel) als tweede regio waar de ruilverkaveling op gang kwam. En in 1926 nam ook de verkaveling in Drenthe een aanvang.

In Nederland zijn meermalen wetten uitgevaardigd om de herverkaveling in goede banen te leiden. Drie bekende voorbeelden zijn de Wet op de Ruilverkaveling in 1924 (die boeren voor het eerst kon dwingen mee te werken), de wet van 1938 en de Ruilverkavelingswet van 1954. In de wet uit 1954 werd ook rekening gehouden met de belangen van de natuur en het landschap. In 1958 kwam het ‘Meerjarenplan voor de ruilverkaveling’ tot stand, die de verkaveling urgent verklaarde en de vaart erin zette. De wet uit 1954 werd in 1985 vervangen door de zogeheten Landinrichtingswet. Op geheugenvandrenthe.nl lezen we over deze nieuwe wet:

“De nieuwe wet had niet alleen een optimale inrichting van het landelijk gebied ten behoeve van de landbouw tot doel, maar diende ook een versterking van natuurlijk en landschappelijke waarden mogelijk te maken, van zowel infrastructuur, de openluchtrecreatie als de cultuurhistorie.”

De herverkaveling in België nam een aanvang in 1956. Het hoofddoel was de verbetering van de landbouwgronden, zodat deze effectiever bewerkt konden worden. Een belangrijke herkavelingswet uit de Belgische agrarische geschiedenis is de wet van 22 juli 1970.

Belang van herverkaveling in de landbouwgeschiedenis

Het fenomeen kavelruil is van groot belang geweest in de twintigste-eeuwse landbouwgeschiedenis in landen als de Verenigde Staten, Nederland, België en tal van andere (West-Europese) landen. In een proefschrift uit 2004 getiteld Verdeeld land, schrijft Simon van den Bergh terecht het volgende:

“Ruilverkaveling is veel toegepast. Ongeveer 70% van het landelijk gebied van Nederland is in de loop van de tijd ‘op de schop’ geweest, sommige gebieden zelfs meer dan eens. Het is niet overdreven om te stellen dat ruilverkaveling gedurende de twintigste eeuw één van de voornaamste instrumenten is geweest om veranderingen, landschappelijk, economisch en zelfs sociaal, in de agrarische samenleving te bewerkstelligen.” (p.2)

Ook interessant: Eeuwenoud Nederlands landschap bijna verdwenen
…of: Wat is het drieslagstelsel?
Lees meer over agrarische geschiedenis
Boek: Van mammoet tot Big Mac. Een geschiedenis van onze voeding

Bronnen ▼