Sinds de tragische gebeurtenis in 2014 met de MH17, het toestel dat boven Oost-Oekraïne neerstortte en waarbij bijna 200 Nederlandse passagiers omkwamen, is de Oekraïne weer in de belangstelling komen te staan. Door het referendum dat twee jaar later gehouden werd over het associatieverdrag van de Europese Unie met Oekraïne, leefde ook de interesse voor de relatie tussen de Oekraïne en Rusland weer op. Die verhouding is altijd moeizaam geweest. Hetzelfde geldt voor de Krim. De aanleiding hiervoor gaat ver terug in de geschiedenis, zo is te lezen in het nieuwste boek van Anton Kruft: Rusland, Oekraïne en de Krim – Historische wortels van een conflict.
Volgens de auteur staat het Westen te weinig stil bij de achtergronden van dit conflict, waardoor het beeld vertekend raakt.
‘Onze politieke leiders bekijken en beoordelen het onderhavig probleem binnen een veel te nauwe historische context, waardoor een verwrongen beeld ontstaat van de huidige politieke situatie.’
Een diepgaande analyse is volgens de auteur noodzakelijk voor buitenstaanders om een beter begrip te krijgen van het huidige spanningsveld. Die gedegen kennis van zaken heeft Kruft. Vanuit zijn functies als econoom, toen hij werkzaam was voor internationale organisaties in onder meer Rusland en de Warschaupactlanden – en als historicus heeft hij veel inzicht gekregen in Oost-Europa en de Russische Federatie.
In zijn visie liggen aan de huidige politieke spanningen drie elementen ten grondslag, te weten machtspolitiek, economie en cultureel-historische aspecten. Stilgestaan wordt bij de ontstaansgeschiedenis van de drie gebieden; de ontwikkeling van Moskovië tot grootmacht; de onstuimige periode rond 1900, waarin diverse allesbepalende ontwikkelingen plaats vonden; de Eerste en uiteraard ook de Tweede Wereldoorlog; en tot slot de periode na Stalin.
Strijd
De drie gebieden werden al bevolkt sinds de elfde eeuw voor Christus, maar echt van betekenis begon Rusland te worden met de stichting van het Russisch Grootvorstendom Kiev, in 882 door vorst Oleg. De economie werd voortvarend en de drang om te overheersen over een groot gebied nam eveneens toe. Die expansiedrang werd vier eeuwen later een halt toegeroepen door de Tartaren. Moskovië nam de centrale plaats over van Kiev dat vanaf dat moment ‘Oekraïne’ werd genoemd. Oekraïne betekent ‘grensland’ en die naam kan letterlijk worden genomen. Vroeger lag het gebied ingeklemd tussen Moskovië, Polen en een gebied dat beheerst werd door de Tartaren en tegenwoordig ligt op de grens van het Orthodox-christelijk Rusland en het verlichte Westen.
Het kanaat van de Krim werd gesticht in 1441, door Tartaren die een nauwe band hadden met de Turken. Wat volgde was drie eeuwen strijd om de Krim en Oekraïne tussen Russen en Turken. Anton Kruft:
‘Deze lange historische strijd – deels geopolitisch van aard, deels economisch en deels religieus – is een onlosmakelijk deel van de Russische geschiedenis geworden, die nog wordt versterkt door hun zware strijd in de Oekraïne en de Krim tijdens de twee wereldoorlogen van de twintigste eeuw.’
Belang
De beide oorlogen zouden inderdaad nog een zware strijd worden voor de Russen met vele bloedige verliezen. Militair gezien waren de Russen niet klaar voor een oorlog in 1914, maar geografische redenen en binnenlandse politiek maakten het noodzakelijk toch het strijdveld te betreden. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog boden de Russen aanvankelijk ook weinig weerstand tegen de Duitse opmars, maar men wist zich vlug te herstellen en het negatieve tij te keren. Oekraïne en de Krim hadden echter zeer zwaar geleden onder de oorlog. De Krim raakte haar zelfstandigheid kwijt en werd een provincie van Rusland. Met het nieuwe bewind van Chroesjtsjov in 1953 werd De Krim een jaar later ten geschenke gegeven aan Oekraïne om vervolgens in 2014 geannexeerd te worden door de Russische Federatie. Oekraïne eiste onafhankelijkheid op in 1991.
‘Men kan stellen dat in het Westen veel te weinig aandacht is geweest voor deze [sic] Russisch historische component en hoe de Russen tegen het verlies van Oekraïne – als deel van hun werkelijkheid – aankeken, vooral toen het Westen er een zaak van scheen te maken dit land onder westerse invloed te brengen.’
Rusland, Oekraïne en de Krim is geen boek dat oplossingen aanreikt voor het huidige politieke spanningsveld. Dat realiseert de auteur zich ook maar al te goed. Daarvoor staan de eigen belangen van zowel het West-Europa als van Oost-Europa elkaar te veel in de weg. ‘Er zal dan ook minder moeten worden gestreefd naar het eigen gelijk, er zal gezocht moeten worden naar overlappende belangen,’ zo besluit Anton Kruft zijn relaas. Dat is zeker waar, de vraag is alleen wanneer de mogendheden tot dat besef komen. Een belangrijke bijdrage om tot een nieuw begrip te kunnen komen, is het vergaren van meer kennis over de geschiedenis van het ‘grote en deels onbekende Rusland’. Niets gebeurt immers zonder reden. Er is altijd een aanleiding die leidt tot een bepaalde houding. Het is van belang om zoveel mogelijk geïnformeerd te worden over de diepere achtergrond van een ‘tegenstander’ voor we het zwaard opnemen. Aan die verruiming van inzicht levert dit boek beslist een goede bijdrage.
Boek: Rusland, Oekraïne en de Krim – Historische wortels van een conflict
Lees ook: Strijd om de Krim in Rusland met hoofdletters geschreven
Meer berichten over Oekraïne
Bekijk dit boek bij:
