Slag bij Austerlitz (2 december 1805) – De Driekeizerslag

Tijdens de Slag bij Austerlitz, ook bekend als de Driekeizerslag, versloeg Napoleon Bonaparte bij Austerlitz in het huidige Tsjechië de Oostenrijkse en Russische legers. De slag maakt onderdeel uit van de Derde Coalitieoorlog tegen het Franse keizerrijk van Napoleon en betekende het einde van het Heilige Roomse Rijk.

De Slag bij Austerlitz wordt algemeen beschouwd als een van de grootste overwinningen van Napoleon. De slag is ook wel bekend als de Driekeizerslag omdat Napoleon twee ‘collega-keizers’ versloeg: Alexander I van Rusland en Frans I van Oostenrijk. Precies een jaar voor de beroemde slag had Napoleon zichzelf in de Notre Dame van Parijs tot keizer gekroond.

Aanvankelijk had Napoleon met zijn Grande Armée de Engelsen willen aanvallen. Na de verloren Slag bij Trafalgar van 21 oktober 1805 had hij geen mogelijkheden meer om zijn grote leger het Kanaal over te krijgen. Napoleon richtte daarom zijn vizier nog meer dan voorheen op het Europese vaste land.

Beieren, Wenen, Austerlitz

Napoleon kon militair succes in 1805 zeer goed gebruiken. De keizer had in eigen land grote problemen en hoopte met grote militaire overwinningen het tij te kunnen keren. De bodem van de schatkist was in zicht en daarmee ontbrak ook geld om belangrijke moderniseringen door te voeren. Om de economie te stimuleren werden wel verschillende grote publieke werken opgezet, maar het bleek onvoldoende om de economie echt uit het slop te trekken.

Militair succes was dus van groot belang voor de kersverse keizer. En het ging hem voor de wind. Napoleon veroverde in 1805 in korte tijd flinke delen van Beieren, wist in oktober Salzburg in te nemen en veroverde in november zelfs Wenen. Het Grande Armée dreef de Oostenrijkers hierna steeds verder terug totdat men eind november bij het plaatsje Austerlitz tegenover elkaar kwam te staan.

Goed georganiseerd

Dat Napoleon bij Austerlitz zegevierde was bijzonder. De Fransen waren numeriek namelijk duidelijk in ondertal. Napoleon had de beschikking over circa 73.000 manschappen, terwijl het geallieerde leger bestond uit 85.400 soldaten (waarvan 15.000 Oostenrijkers en de rest Russen).

Het leger van Napoleon was echter stuk beter georganiseerd dan dat van de Russen en Oostenrijkers. Waar het Franse leger permanente divisies had, kende het Russische leger bijvoorbeeld geen grotere eenheden dan het regiment. Historicus Dominic Lieven schrijft daarover in zijn boek Rusland tegen Napoleon:

“In Austerlitz konden de Russische en Oostenrijkse eenheden die op het laatst waren samengevoegd, daardoor veel minder effectiever manoeuvreren dan de permanente Franse divisies. […] Belangrijker waren echter nog de zwakke plekken hoger in de bevelsstructuur van het leger, dat wil zeggen onder de opperofficieren (de generaals), maar bovenal de bevelhebbers. Ook op dit niveau waren de Russen de minderen van de Fransen. Niemand kon nu eenmaal op tegen een autocratisch vorst, die ook opperbevelhebber was.”

Officieel stond het geallieerde leger bijvoorbeeld onder bevel van generaal Michail Koetoezov (1745-1813), maar door de aanwezigheid van zowel de Russische tsaar als de Oostenrijkse keizer, was de bevelstructuur soms onduidelijk. Grote rivaliteit onder de Russische generaals, zorgde eveneens voor problemen.

Strategie

Napoleon koos voor een soort muizenval-strategie. De keizer stelde zijn troepen op in een bergdal, waardoor zijn rechterflank kwetsbaar leek. Het was de bedoeling dat de vijand zich daar vol overgave op zou storten. Napoleon hield een groot deel van zijn leger in de tussentijd uit het zicht.

In de nacht voor de uiteindelijke slag beleefde Napoleon een bijzonder moment. Zelf had hij er naar verluidt niet bij stilgestaan dat het inmiddels 2 december was geworden en dat hij dus precies een jaar keizer was. Zijn manschappen waren dit niet vergeten. Duizenden van hen ontbrandden fakkels en creëerden vuurhaarden om hun keizer te eren.

Napoleon-biograaf Johan Op de Beeck schrijft over die gebeurtenis:

“‘Vive l’Empereur!’ klonk het van alle kanten. Een kippenvelmoment. Dagen later zou blijken dat de Russen het ook gezien hadden en gedacht hadden dat de Fransen bezig waren om hun bivakplaatsen en zware voorraden te vernielen omdat ze de benen gingen nemen. Napoleon was ontroerd door het eerbetoon van zijn mannen. ‘Dit is de mooiste dag van mijn leven! Dit zijn mijn echte kinderen!’ had hij gezegd.”

De slag

De volgende dag openden de Russische troepen vanaf een heuvel de aanval op de Franse rechterflank bij Telnice. Precies zoals Napoleon gewenst had. Napoleon wist in de gevechten die volgden onder meer te profiteren van een dikke laag ochtendmist die over het slagveld lag. Hierdoor kon hij zijn troepenbewegingen lang verborgen houden. Na een aanvankelijk succes stuurden de geallieerden steeds meer troepen naar de Franse rechterflank, maar doordat daar hulptroepen waren gearriveerd kon men steeds meer tegenstand bieden.

Rond negen uur in de ochtend, terwijl er nog steeds ochtendmist hing, gaf Napoleon een deel van zijn troepen opdracht een omtrekkende beweging te maken om vervolgens de inmiddels verzwakte heuvel van de geallieerden te bestormen. Drieëntwintigduizend man van het IVe Korps onder maarschalk Nicolas Jean-de-Dieu Soult deden wat hen gevraagd werd en wisten de hoogte uiteindelijk in te nemen.

Dankzij zijn strategische inzicht wist Napoleon zo de vijandelijke legers in twee groepen te splitsen. Vanuit de hoogte werden vervolgens de beide vijandelijke flanken aangevallen en verslagen. Tegen het eind van de ochtend probeerden de geallieerden het tij nog te keren door ruim achtduizend leden van de Russische Keizerlijke Garde in te zetten tegen de Franse noordflank op de heuvelrug. De Russen wisten nog wel één Frans vaandel te veroveren maar werden uiteindelijk toch volledig naar het oosten teruggeworpen.

Verliezen

Voor Frankrijk waren de verliezen dus relatief gering, terwijl een derde deel van de oorspronkelijke geallieerde strijdmacht was uitgeschakeld. Het Russische leger was daarnaast al zijn kanonnen, munitie en voorraden kwijt.

‘Eeuwige glorie’

Napoleon was vanzelfsprekend zeer content met de uitkomst van de Slag bij Austerlitz. Na afloop sprak hij zijn manschappen toe met de woorden:

“Soldaten! Ik ben tevreden over jullie. Op de dag van Austerlitz hebben jullie al mijn verwachtingen over jullie onverzettelijkheid ingelost. Jullie hebben jullie adelaars gesierd met eeuwige glorie. In minder dan vier uur tijd hebben jullie een leger verslagen of uiteengedreven van 100.000 man, geleid door de keizers van Rusland en Oostenrijk. Jullie hoeven maar te zeggen “Ik was bij de Slag bij Austerlitz” om als antwoord te horen “Daar gaat een moedig man”.”

Op het slagveld gebood hij op 2 december stilte, uit respect voor de gesneuvelden en gewonden:

“Luister naar het lijden van onze verminkte soldaten.”

Voor soldaten die de slag hadden overleefd, werd goed gezorgd. Napoleon liet hen allemaal meedelen in de Oostenrijkse oorlogskas die in vijandelijke hoofdkwartier was achtergelaten. Elke officier of soldaat die gewond was geraakt kreeg daarnaast drie maanden soldij en weduwen van gesneuvelden kregen een levenslang pensioen toegezegd. Kinderen die hun vader verloren hadden werden virtueel geadopteerd: zij kregen het recht de naam Napoleon aan aan hun naam toe te voegen en hadden het recht opgevangen te worden in speciaal daarvoor opgerichte instellingen.

Gevolgen van de Slag bij Austerlitz

Als gevolg van de slag kwam er een einde aan de Derde Coalitie. Hierdoor raakte Engeland nog verder geïsoleerd. Op 26 december 1805 tekenden Frankrijk en Oostenrijk in Pressburg (het huidige Bratislava) een vredesverdrag. Daarmee werd de Derde Coalitieoorlog formeel beëindigd. Keizer Frans I verloor onder meer Venetië, Tirol, Vorarlberg en Trentino. Verder moesten de Oostenrijkers onder meer het door Napoleon als vazalstaat opgerichte koninkrijk Italië erkennen.

Enkele Duitse gebieden van het Heilige Roomse Rijk vormde Napoleon in de nasleep van de Slag bij Austerlitz om tot de Rijnbond (1806-1813), met Napoleon als beschermheer. Deze confederatie van vazalstaten fungeerde als een soort bufferstaat tussen Frankrijk en Centraal-Europa. Het Heilige Roomse Rijk hield daarmee op te bestaan. Frans II zag zich gedwongen af te treden als keizer van het Rijk en regeerde vanaf dat moment verder als keizer Frans I van Oostenrijk.

In Rusland werd wel beweerd dat de “ramp van Austerlitz” Gods wraak was op tsaar Alexander, voor zijn rol bij de moord op zijn vader, tsaar Paul I. Alexander was op de hoogte geweest van een complot dat enkele Russische officieren tegen zijn vader hadden beraamd. Na de Slag bij Austerlitz trokken de Russen zich in Polen terug. Gekrenkt zonnen ze op wraak.

Austerlitz-zuil

In 1806 gaf Napoleon opdracht voor de bouw van een ruim 44 meter hoge triomfzuil op het Place Vendôme in Parijs, als herinnering aan de Slag bij Austerlitz. Van de zuil, die in 1810 klaar was, werd beweerd dat die gemaakt was uit het brons van twaalfhonderd kanonnen die buitgemaakt waren tijdens de slag. Dat is echter onwaarschijnlijk: tijdens de slag werden namelijk ‘slechts’ honderddertig kanonnen buitgemaakt. De zuil staat bekend als de Colonne Vendôme, of Austerlitz-zuil.

Monument in Nederland

In Nederland herinnert de zesendertig meter hoge Pyramide van Austerlizt aan de overwinning van Napoleon. Dit zesendertig meter hoge bouwwerk werd in 1804 gebouwd in opdracht van de Franse generaal Auguste de Marmont. De generaal liet zich daarbij inspireren door de Egyptische piramide van Gizeh, die hij eerder met eigen ogen had gezien tijdens de Egyptische veldtocht van Napoleon. Aanvankelijk werd de piramide door omwonenden Marmontberg genoemd. In opdracht van koning Lodewijk Napoleon kreeg de piramide een nieuwe naam: ‘Pyramide van Austerlitz’.

Ook interessant: ‘Wat een karakter tonen die barbaren’
…en: Pyramide van Austerlitz – Monument uit de Franse Tijd
Overzicht van boeken over Napoleon Bonaparte

Bronnen ▼