Enkele dagen na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog vond te Halen, een gemeente in de Belgische provincie Limburg, een gewapend treffen plaats tussen eenheden van het Belgisch leger en Duitse ruiterkorpsen. Het gevecht dat daarop volgde ging de geschiedenis in als de ‘Slag der Zilveren Helmen’. Een relaas van de gebeurtenissen:
De oorlog barst los
Zes cavalerieregimenten ondersteund door twee bataljons Jagers te Paard vielen de Belgische stellingen over de gehele lengte van de frontlinie aan. Toen het nieuws van de aanval het Belgisch hoofdkwartier van de Generale Staf bereikte, werd in allerijl een brigade ter versterking naar de bedreigde sector gestuurd.
De Duitse misrekening
Tegen de middag hadden Duitse soldaten het kerkplein en de omliggende straten in het centrum van Halen vrijwel volledig veroverd, maar ze werden door de Belgische artillerie hevig onder vuur genomen. Von der Marwitz gaf daarop het bevel aan de cavalerie om via een omtrekkende beweging de Belgische artilleriestukken uit te schakelen. In de vroege namiddag zetten enkele eskadrons dragonders de aanval in. De Duitse cavaleristen, overmoedig geworden door eerdere successen en belust om opnieuw een gemakkelijke overwinning te behalen, gingen met getrokken sabel in volle galop over tot een frontale charge. De stormloop pakte echter dramatisch uit en draaide voor de Duitse ruiterij uit op een roemloze dood.
De Belgen, optimaal gebruik makend van hun kennis van het terrein, en verschanst achter barricades onthaalden de aanstormende ruiters op een niets ontziend spervuur van geweerkogels. Binnen de kortste keren lag het slagveld vol met dode of zieltogende Duitsers en tientallen paardenkadavers. Ondanks de klinkende zege was ook de dodentol aan Belgische zijde aanzienlijk en bleek de veldslag achteraf gezien maar een tijdelijk succes. De Duitsers slaagden enkele dagen later er toch in om door te breken en hun opmars voort te zetten, waarna het Belgisch leger zich uiteindelijk achter de IJzer moest terugtrekken.
De Slag als inspiratiebron voor kunstenaars
August Cuppens (1862-1924), een priester uit de nabijgelegen buurgemeente Loksbergen, schreef na de veldslag een lyrisch jubelgedicht over de Belgische overwinning. Verwijzend naar de vele in het zonlicht blinkende zilverkleurige pinhelmen die op het met lijken bezaaide slagveld waren achtergebleven had hij het als eerste over ‘De Slag der Zilveren Helmen’. Ook de Franse kunstschilder van historische taferelen, Alphonse Lalauze (1872-1941), liet zich door de veldslag inspireren en vereeuwigde de charge van de Duitse cavaleristen op doek.
De hulde aan generaal De Witte
Een ander passend eerbetoon
Begin augustus 1924 werd door koning Albert I in het dorpscentrum van Halen een monument ingehuldigd ter herdenking van de Slag der Zilveren Helmen. Het kunstwerk, naar een ontwerp van architect Victor Creten, is een creatie van de bekende in Namen geboren beeldhouwer Jules Jourdain (1873-1957).
Het lokale museum
In het gehucht Rotem vlakbij Halen werd onder impuls van Jozef Stroobants een museum opgericht dat de herinnering aan de veldslag levend houdt. Het museum stelt naast wapens, uniformen, schilderijen en een groot aantal pinhelmen van de Duitse dragonders ook een unieke reeks tekeningen tentoon die de Slag uitbeelden en door de Brusselse kunstenaar en boekillustrator James Thiriar (1889-1965) gemaakt werden.
Een nabeschouwing
Vanuit militair oogpunt was de Slag bij Halen van weinig of geen strategisch belang. Voor de Belgische troepen was het echter een morele opkikker van formaat. Het was immers de eerste actie sinds het uitbreken van de oorlog waarbij Belgische eenheden de vijand op eigen kracht wisten te verslaan. In de West-Europese krijgsgeschiedenis staat de ‘Slag der Zilveren Helmen’ dan weer geboekstaafd als de laatste keer dat een cavaleriekorps een frontale charge uitvoerde met de blanke sabel…
Overzicht van boeken over de Eerste Wereldoorlog
