In de zomer van 2011 werd de Utrechtse postzegelhandelaar Willem van der Bijl nationaal nieuws, omdat hij twee weken vastzat in Noord-Korea op verdenking van staatsgevaarlijke activiteiten. Naast de postzegelhandel legde Van der Bijl ook een enorme kunstverzameling uit het Stalinistische land aan, zo meldde NRC Next eind 2011. Al die werken zijn geschilderd in de stijl van het socialistisch realisme, dat ontstond in de Sovjet-Unie.
“Het volk vraagt van een kunstenaar eerlijkheid, waarheid en een revolutionair socialistisch realisme in de representatie van de proletarische revolutie.”
In 1934 hield Andrei Zhdanov – een prominent uit de Communistische Partij – een toespraak waarin hij het socialistisch realisme bestempelde als de enige geschikte kunstvorm voor de Sovjet-Unie. Dat jaar wordt dan ook gezien als het moment waarop het socialistisch realisme de enige toegestane vorm van kunst werd.
Communistisch ideaal
Stalin – van 1928 tot zijn dood in 1953 leider van de Sovjet-Unie – had schrijvers eens āingenieurs van de menselijke zielā genoemd. Zij konden – en moesten – het volk bewust maken van het communistisch ideaal. Dit gold niet alleen voor schrijvers, maar voor alle kunstenaars. Hoe moest die kunstvorm er dan uitzien? Socialistisch realistische kunst moest ārealistisch in vormā zijn – want dat is begrijpelijk voor alle mensen – en ānationalistisch van inhoudā. Daarnaast diende de kunst de paradijselijke toestand te laten zien waartoe het socialisme uiteindelijk zou leiden.
Op de vraag van Van der Bijl of de mensen in Noord-Korea niet zien dat de schilderijen ver afstaan van de werkelijkheid, antwoordde een Noord-Koreaanse vriendin:
“Dat zie ik wel, meneer Van der Bijl, maar dit verbeeldt onze toekomst. Iets waaraan we hard moeten werken.”
Literatuur: A. Bird, A History of Russian Painting (Oxford 1987), M.C. Bown, Art under Stalin (Oxford 1991), M.C. Brown, Socialist realist painting (New Haven 1998).
