Hoewel artsen in de late negentiende eeuw de voordelen van borstvoeding kenden, kozen veel Noord-Brabantse moeders er toch voor hun kinderen niet zelf te zogen. Daarmee steeg de kans dat hun baby’s stierven aan acute spijsverteringsziekten, zoals diarree. Indertijd bestond er een duidelijk verband tussen religie, gezondheid en sterfte. Religieuze zedelijke overwegingen, zoals het niet mogen ontbloten van de borst in het openbaar, maar ook lokale gebruiken veroorzaakten deze zwakke borstvoedingstraditie. Dat stelt Evelien Walhout in haar op 25 januari te verdedigen proefschrift aan Tilburg University.
Evelien Walhout wilde weten waarom tegen het einde van de negentiende eeuw de gezondheid van de Noord-Brabantse bevolking verslechterde, onder meer tot uiting komend in een relatieve toename van de babysterfte. Terwijl in andere delen van Nederland de zuigelingensterfte fors daalde, gebeurde in de overwegend katholieke provincies Noord-Brabant en Limburg juist het tegenovergestelde.
Katholieke context
Regionale variatie
Noord-Brabant liet wel sterke contrasten zien: naast risicogebieden met een extreem hoge babysterfte lagen gebieden waarin gezinnen nauwelijks geconfronteerd werden met het vroegtijdig overlijden van hun pasgeborenen. De regionale variatie in babysterfte was, kortom, aanzienlijk.
Roosendaal
In Roosendaal, waar 97 procent van de bevolking katholiek was, werden vooral arbeidersgezinnen getroffen door hoge kindersterfte als gevolg van acute spijsverteringsziekten. In boerengezinnen liepen baby’s juist minder risico om aan diarree te overlijden. Het feit dat alle sociale groepen in Roosendaal in de zomermaanden een verhoogde kindersterfte kenden (door hogere temperaturen hadden bacteriën vrij spel) wijst op een zwakke borstvoedingstraditie onder alle lagen van de bevolking. Boerinnen waren wellicht eerder geneigd hun kinderen zelf te zogen. Maar waarschijnlijk profiteerden zij vooral van de beschikbare verse koemelk. Stadsbaby’s en -peuters kregen vaker pap, koe- of geitenmelk, aangelengd met vaak vervuild drinkwater.
Borstvoeding taboe
Walhouts onderzoek laat zien dat moeders en vaders weliswaar zelf beslisten over zorg en voeding, maar zich tevens lieten leiden door religieuze en lokale gewoonten. Borstvoeding werd in verband gebracht met seksualiteit en mede daardoor werd de medisch gestelde termijn van zes maanden borstvoeding nauwelijks behaald. In het Noord-Brabant van rond 1880 wezen lokale geestelijken het ontbloten van de borst in het openbaar sterk af, evenals predikanten in de orthodox-protestantse Noordwesthoek van de provincie.
Tegenwoordig wordt borstvoeding nog altijd niet helemaal geaccepteerd. Maar het grote verschil tussen toen en nu is dat de gezondheidsvoordelen voor Nederlandse moeders en hun zuigelingen momenteel verwaarloosbaar zijn. De situatie toen is vergelijkbaar met die in derdewereldlanden nu, waar borstvoeding het verschil tussen leven en dood bepaalt en baby’s vooral overlijden aan infectieziekten.
Bronnen
Evelien gebruikte contemporaine studies van artsen, geestelijken en wiskundigen, die onderzoek verrichtten naar het verband tussen religieuze denominatie en specifieke ziekte- en sterftepatronen. Daarnaast had ze toegang tot grote, unieke datasets, zoals de Historische Steekproef Nederlandse Bevolking, en een dataset van de demografische kenmerken van alle Roosendaalse baby’s en peuters die na 1865 in de stad stierven, inclusief hun doodsoorzaak. Individuele doodsoorzakenregistratie is slechts voor weinig Nederlandse steden bewaard gebleven.
