Tweehonderd jaar geleden werd de Topographische Dienst opgericht, die Nederland in kaart moest brengen. Het Kadaster, waar de dienst intussen een onderdeel van is, viert het jubileum met een cadeautje: een tijdreis van tweehonderd jaar door de Nederlandse topografie. Die tijdreis leert hoe sterk het kaartbeeld van Nederland tussen 1815 en 2015 is veranderd.
Op de website kan iedereen eenvoudig bekijken hoe een bepaald stukje Nederland er 50, 100 of zelfs 200 jaar geleden uitzag: Als de kaart wordt vergroot wordt het beeld vervangen door andere kaarten met een veel gedetailleerder beeld.
Elke gebruikte kaart kan naar wens worden uitvergroot en verschoven naar bijvoorbeeld de eigen woon- of geboorteplaats. Ieder jaar tussen 1815 en 2015 kan worden ingesteld voor een ‘actueel’ kaartbeeld uit die periode. En met een klik op de tijdlijn verschijnt een diavoorstelling met een steeds actueler kaartbeeld, zodat veranderingen in het landschap en/of het straatbeeld vanuit de leunstoel te volgen zijn (al gaan ze soms wat snel).
Door de kaarten van de verschillende jaren te vergelijken is meteen duidelijk hoe Nederland zich heeft ontwikkeld. Zo zijn inpoldering en verstedelijking duidelijk gevisualiseerd.
Veel meer dan 200 jaar
Volgens het Kadaster wordt Nederland, bijvoorbeeld de ligging van wegen, water, bebouwing en landbouwgrond, sinds de oprichting van de Topographische Dienst op 18 februari 1815, ‘officieel en onafgebroken in beeld gebracht’. ‘Ononderbroken’ klopt misschien (1940-45?), maar verder is het een selectieve versie van de werkelijkheid. Topografische kaarten werden al in de Spaanse tijd (1536-1545) vervaardigd en dat gebeurde tussen 1570 en 1590 zelfs in opdracht van de Spaanse koning Filips II, door Christiaan Sgroten.
Het Topographisch Bureau was al tijdens de Bataafse Republiek (1795-1806) ontstaan; het werd in 1810 tijdens de Franse bezetting opgeheven. Maar zijn belangrijkste werk, het vervaardigen van een gedetailleerde kaart van heel Nederland, was al in 1801 begonnen en werd tot 1923 voortgezet.
Het bureau bestaat dit jaar officieel twee eeuwen en daarom heeft het Kadaster een fantastisch cadeautje samengesteld voor liefhebbers van de Nederlandse cartografie.
Cornelis Kraijenhoff
Cornelis R.T. Kraijenhoff (1758 – 1840) was een Nederlandse natuurkundige, arts, generaal, waterbouwkundige, cartograaf en tegen wil en dank korte tijd (onder Lodewijk Napoleon!) zelfs minister van Oorlog, Dat was hij, aldus Wikipedia, toen een invasie dreigde (en volgde) van Napoleon Bonaparte, die ontevreden was met het beleid van zijn broer. Kraijenhoff gaf de eerste aanzet voor de Stelling van Amsterdam, en iedereen kreeg
…het advies om de stenen voor zijn deur op te nemen, dezelve op zijn voorkamer te transporteren en daarmee de aanvallende Fransen lieflijk met een steenregen te begroeten
Toen de keizer dat hoorde werd hij na tien maanden ontslagen.
Kraijenhoff was verder een autoriteit op het gebied van elektriciteit en bliksemafleiding. De toren van de Martinikerk in Doesburg kreeg daardoor in 1782 als eerste in Nederland een bliksemafleider.
Choro-topografische kaart
Hij kreeg in 1798 de opdracht om de nieuwe Bataafsche Republiek in kaart te brengen. Kraijenhoff legde de basis voor die kartering door de opmeting van een landelijk driehoeksnet. In 1806 werd – naar Frans voorbeeld – een Depot-Generaal van Oorlog ingesteld met als onderdeel daarvan een Topographisch Bureau.
De werkzaamheden, tussen 1801 en 1810 door de verkenningsbrigades van het Korps Geographische Ingenieurs, onder leiding van Kraijenhoff, leverden tussen 1809 en 1823, dus tijdens de Franse Tijd (tot 1813), het Vorstendom der Nederlanden (1813-1815) en het Koninkrijk der Vereenigde Nederlanden (1815-1830) een Choro-topographische kaart op een schaal van 800 Rijnlandse roeden op de duim (1:115.200) in negen bladen op; uitgevoerd in kopergravure (Kadastermuseum nrs. 5346-5354).
Wat een ‘choro-topografische’ kaart is weet zelfs Google niet te melden.
Heroprichting in 1815
Op 18 februari 1815 werd het Topographisch Bureau heropgericht, en later als de Topografische Dienst onderdeel van het ministerie van Defensie. Want de gedetailleerde kaarten waren aanvankelijk vooral voor het leger bestemd, dat immers de weg moest kennen op onbekend terrein. (Googlen op ‘Topographisch Bureau’ levert dan ook veel hits op naar kaarten in Nederlands-IndiĂ«).
Sinds 1815, stelt het Kadaster, verzamelt en ontsluit de Nederlandse overheid geografische informatie: informatie over bijvoorbeeld de ligging van wegen, water, bebouwing en landbouwgrond. Nu heeft de Topografische Dienst tot taak officiĂ«le kaarten van Nederland te maken. Sinds 1981 wordt Nederland om de drie jaar gefotografeerd. Bij de dienst zijn luchtfoto’s van elk plekje van Nederland beschikbaar.
Samenwerking met Kadaster
In 2004 ging de Topografische Dienst samen met het Kadaster. Daarmee werd jarenlange ervaring met het verzamelen van geo-informatie gebundeld. Het Kadaster stelt de nadruk te leggen op innovaties; waar mogelijk in samenwerking met overheden, het bedrijfsleven en de wetenschap. Sinds kort wordt zelfs een topografische kaart in 3D aangeboden.
“Resultaat is dat stoeprandjes en kademuren als verticale vlakken weergegeven worden en huizen als blokken. (…) Met behulp van 3D-kaarten zijn effecten van bepaalde beleidskeuzes makkelijker te verbeelden en voorspellen.”
Tijdreis
De mogelijkheden van de ‘tijdreis’ van het Kadaster zijn legio. Het Parool richtte de schijnwerper – begrijpelijk – meteen – op Amsterdam, met een verhaal: Bestond jouw wijk al in 1815?. Inpoldering en verstedelijking zijn duidelijk gevisualiseerd.
Wel laat het Kadaster weten dat daar een nog veel groter aanbod aan kaarten beschikbaar is.
“U kunt bijvoorbeeld bij ons terecht voor de oude vertrouwde wegenkaart. De topografische kaarten zijn bij uitstek geschikt voor buitenactiviteiten zoals wandelen en fietsen. En wilt u eens bekijken hoe een bepaalde plek er jaren geleden uit zag? Dat kan met behulp van onze historische kaarten, zoals de Postroutekaart uit 1810 of de Krayenhoffkaart, de eerste landsdekkende topografische kaart van Nederland.”
En, sinds deze week, met de Tijdreis.
