De Franse filosoof en politiek theoreticus Charles Montesquieu (1689-1755) is de grondlegger van de Trias Politica, de scheiding der machten. In zijn werk uit 1748 l’Esprit des Lois concludeert Montesquieu dat er drie machten zijn die gescheiden moeten worden: De wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechtsprekende macht.
Volgens Montesquieu moeten in een goed politiek systeem deze drie verschillende machten elkaar controleren en mag de macht dus niet meer bij een kleine selecte groep van adellijken en geestelijken alleen liggen, zoals tot op dat moment gebruikelijk was.
Nederlandse machtenscheiding – Trias Politica
- De wetgevende macht is de regering (koningin en ministers) en de Staten-Generaal (Eerste en Tweede Kamer) samen
- De uitvoerende macht is de regering, de provincies en de gemeenten
- De rechterlijke macht is in handen van de rechters
Wetgevende en uitvoerende macht
Zoals bovenstaand beeld al laat zien, is de regering zowel wetgevende als uitvoerende macht. Volgens Montesquieu zou de regering helemaal geen wetgevende macht moeten hebben. In de Nederlandse praktijk komt echter de meeste wetgeving van de regering. Wel heeft de Tweede Kamer altijd een controlerende taak als formele wetgever en hebben ze de mogelijkheid om wetten aan te passen (recht van amendement).
De regeringscoalitie wordt in Nederland in veel gevallen gesteund door een meerderheid in de Tweede Kamer en ook daardoor kennen we in Nederland niet precies de machtenscheiding zoals Montesquieu deze bedoelde.
De rechterlijke macht
Controlerende macht
De kern van de machtenscheiding van Montesquieu was echter dat de drie machten elkaar konden controleren. Met name door de ministeriële verantwoordelijkheid (een minister moet altijd verantwoording afleggen aan de Kamer en kan eventueel door die Kamer ontslagen worden) is die controle goed te handhaven. Ook is het in het Nederlandse politieke systeem, naar idee van de Trias Politica, niet mogelijk dat één van die machten de bovenhand krijgt.
