Trias Politica in Nederland

De Franse filosoof en politiek theoreticus Charles Montesquieu (1689-1755) is de grondlegger van de Trias Politica, de scheiding der machten. In zijn werk uit 1748 l’Esprit des Lois concludeert Montesquieu dat er drie machten zijn die gescheiden moeten worden: De wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechtsprekende macht.

Volgens Montesquieu moeten in een goed politiek systeem deze drie verschillende machten elkaar controleren en mag de macht dus niet meer bij een kleine selecte groep van adellijken en geestelijken alleen liggen, zoals tot op dat moment gebruikelijk was.

Nederlandse machtenscheiding – Trias Politica

Toen de Nederlandse politicus Johan Thorbecke in 1848 de nieuwe Nederlandse Grondwet schreef, liet hij zich leiden door dit principe. Hij nam de Trias Politica echter niet in zijn zuiverste vorm over. Wel hebben we in Nederland de drie machten:

• De wetgevende macht is de regering (koningin en ministers) en de Staten-Generaal (Eerste en Tweede Kamer) samen
• De uitvoerende macht is de regering, de provincies en de gemeenten
• De rechterlijke macht is in handen van de rechters

Wetgevende en uitvoerende macht

Zoals bovenstaand beeld al laat zien, is de regering zowel wetgevende als uitvoerende macht. Volgens Montesquieu zou de regering helemaal geen wetgevende macht moeten hebben. In de Nederlandse praktijk komt echter de meeste wetgeving van de regering. Wel heeft de Tweede Kamer altijd een controlerende taak als formele wetgever en hebben ze de mogelijkheid om wetten aan te passen (recht van amendement).

De regeringscoalitie wordt in Nederland in veel gevallen gesteund door een meerderheid in de Tweede Kamer en ook daardoor kennen we in Nederland niet precies de machtenscheiding zoals Montesquieu deze bedoelde.

De rechterlijke macht

De rechterlijke macht in Nederland is in handen van de rechters. Volgens Montesquieu moeten deze rechters echter worden gecontroleerd door burgers in de vorm van leken- of juryrechtspraak. Dat is in Nederland niet het geval. Bovendien is het in Nederland mogelijk om als rechter ook politiek te bedrijven. In de Eerste Kamer was onlangs nog rumoer over twee rechters die werden voorgedragen voor de Kamer. Ook kennen we in Nederland een scheiding tussen de staande rechterlijke macht (het Openbaar Ministerie) en de zittende rechterlijke macht (de rechter). Het Openbaar ministerie valt weer onder de Minister van Justitie, maar is in principe wel onafhankelijk.

Controlerende macht

De kern van de machtenscheiding van Montesquieu was echter dat de drie machten elkaar konden controleren. Met name door de ministeriële verantwoordelijkheid (een minister moet altijd verantwoording afleggen aan de Kamer en kan eventueel door die Kamer ontslagen worden) is die controle goed te handhaven. Ook is het in het Nederlandse politieke systeem, naar idee van de Trias Politica, niet mogelijk dat één van die machten de bovenhand krijgt.

• Lees ook: Charles Montesquieu (1689-1755)
• …en: Johan Thorbecke (1798-1872)
• Boek: Over De Geest Van De Wetten