Koning Willem-Alexander heeft vrijdag Paleis Het Loo officieel heropend. Na een verbouwing van vijf jaar is het museum flink uitgebreid. Wie het paleis bezoekt en bij het voorplein aankomt, ziet dat echter niet direct. De uitbreiding van ruim vijfduizend vierkante meter is dan ook ‘verstopt’ onder het voorplein.
Voor geschiedenisliefhebbers is de uitbreiding goed nieuws. In de nieuwe presentatie De Oranjes worden namelijk een groot aantal bijzondere historische objecten getoond waarmee het verhaal van de Oranjes op hoofdlijnen uit de doeken wordt gedaan. Daarbij start men niet in de zeventiende eeuw, toen koning-stadhouder Willem III opdracht gaf voor de bouw van het paleis in Apeldoorn, maar veel eerder. De permanente tentoonstelling gaat namelijk ook in op het ontstaan van het koningshuis en de verschillende levensfases van de Oranjes als stadhouders, koningen en koninginnen. Het museum kreeg er kortom niet alleen een heleboel vierkante meter bij, maar ook bijna twee eeuwen geschiedenis.
De nieuwe presentatie, ontworpen door Kossmanndejong, is evenwichtig opgebouwd. De objecten, die elk een heel eigen verhaal vertellen, zijn divers en worden met smaak gepresenteerd. Gecensureerd wordt er niet: ook de minder fraaie episodes uit de geschiedenis van de Oranjes komen dus aan bod. Zo bevindt zich in de presentatie bijvoorbeeld ook het beruchte pamflet Uit het leven van Koning Gorilla uit 1887, waarin tegenstanders van koning Willem III de vermeende wandaden beschrijven en van commentaar voorzien. Bij binnenkomst wordt de bezoeker verder al snel geconfronteerd met een afbeelding van de executie van Johan van Oldenbarnevelt. Ook niet direct een hoogtepunt uit de Oranje-geschiedenis. Deze beroemde staatsman verloor in 1619 immers letterlijk zijn hoofd na een conflict met prins Maurits, de zoon van vader des vaderlands Willem van Oranje. Ook aardig is dat het niet álleen Oranje is wat de klok slaat. De allereerste koning van ons land, Lodewijk Napoleon, ofwel het Konijn van Olland, heeft eveneens een eigen hoekje gekregen.
Twee Keeshondjes
Klein maar opvallend in de permanente tentoonstelling zijn twee loodglazen met diamantgravuren. Op het linkerglas is een keeshondje te zien dat tegen een oranjeboompje plast. Het hondje op het rechterglas toont zich eveneens weinig Oranjegezind en trapt sinaasappeltjes weg. Beide glazen dateren uit de periode 1775-1795 toen de patriotten zich verzetten tegen de macht en invloed van Oranjes. Hun leider Cornelis (roepnaam Kees) de Gijselaar stond symbool voor hun strijd. De patriotten werden door de orangisten hierdoor soms spottend ‘Kezen’ genoemd. De revolutionairen zaten daar niet zo mee en namen dit als erenaam over. En ze beelden vervolgens Keeshondjes af op glazen waarmee ze op hun beurt de Oranjes te kakken zetten.
Vernieuwing
De uitbreiding van Paleis Het Loo bevindt zich direct voor het bestaande paleis, onder het voorplein. De aanblik op het zeventiende-eeuwse paleis met zijn gevel van rode baksteen is hierdoor nog precies hetzelfde als driehonderdvijftig jaar geleden. Visueel gezien blijft het paleis dan ook hét topstuk van het museum. Bij de aanbesteding was dat een harde eis.
Aan het plein met de fontein is door de Nederlandse architect Dikkie Scipio van KAAN Architecten een waterkunstwerk toegevoegd. Verder zijn hier vier graspartijen vervangen door stukken natuursteen en glas, waarop een dun laagje water ligt. Direct hieronder bevindt zich de ondergrondse nieuwbouw, die dankzij het glazen dak toch zeer licht oogt en zeker geen keldergevoel opwekt. Als de zon schijnt zorgt het laagje water voor vrolijke schaduwen van watergolfjes op de wanden en vloeren. De glaspartijen bieden vanuit de ondergrondse foyer tegelijk aardige doorkijkjes richting het paleis.
Wat ondergronds vooral opvalt is dat de symmetrie van het oude Paleis Het Loo en de bijbehorende tuinen hier is doorgetrokken. Via trappen in de hoekpaviljoens van het paleis komen bezoekers bij de ondergrondse uitbreiding. De centrale hal of grand foyer die men vervolgens betreedt, oogt dankzij het gebruik van witte Spaanse natuursteen chique en modern. Naast verschillende tentoonstellingsruimtes zijn hier onder meer de garderobe en de museumwinkel ondergebracht.
Wie het historische paleis wil bezoeken, loopt voortaan via deze hal en een statige trap naar boven. Maar men kan vanaf de foyer ook linksaf slaan, voor een bezoek aan het Juniorpaleis in de westvleugel, speciaal voor kinderen. De hierboven aangehaalde vaste presentatie De Oranjes is in de oostvleugel te vinden. Ook de paleistuin kan men via de foyer bereiken.
Vergrootglas
Naast de geschiedenispresentatie De Oranjes is op de eerste verdieping van de oostvleugel de presentatie Publiek en privé te vinden. Hier staat het leven van de leden van de koninklijke familie centraal. Aan de hand van vooral heel veel interessant fotomateriaal wordt de bezoeker meegenomen op een levenswandeling, waarbij de Oranje-telgen gevolgd worden, van wieg tot graf. Op de wanden zijn her en der treffende citaten van leden van de Koninklijke Familie afgedrukt.
De presentatie maakt nog maar eens duidelijk hoezeer het leven van Oranjes onder een vergrootglas ligt. Veel privacy is nieuwe Oranje-telgen niet gegund. Al vrij snel na een nieuwe bevalling worden nieuwe leden van de familie trots aan het volk getoond, waarmee ze direct een klein beetje publiek bezit worden. Met die last, want dat zal het toch vaak zijn, moeten de Oranjes leren leven. Elke stap wordt geregistreerd en hoewel er zeker ook privileges zijn, is de keuze- en bewegingsvrijheid soms beperkt. Zeker voor koning, koningin en troonopvolger. Op een tentoonstellingswand wordt dit treffend verwoord:
“Het hele leven staat in het teken van het koningschap en de publieke belangstelling daarvoor. Dat begint al in de vroegste kinderjaren. De eerste keer naar school of universiteit, optredens tijdens officiële gelegenheden en recepties, altijd is er de blik van de samenleving en pers. En ook na de dood houdt de belangstelling niet op. Biografen, historici, filmmakers en journalisten beschrijven, verbeelden en interpreteren vorstelijke levens in boeken en artikelen.”
Je hoeft geen monarchist te zijn om, wandelend door deze presentatie, af en toe ook wat medelijden te voelen voor de Oranje-telgen. Willem-Alexander en Máxima zijn net als Beatrix en Claus bijvoorbeeld nauw betrokken bij hun kinderen, maar in het verleden ging dat wel anders. Borstvoeding werd uitbesteed aan een voedster en de opvoeding van Oranjekinderen was lange tijd vooral een zaak van gouvernantes en leraren. De jonge Wilhelmina, die op een bepaald moment maar liefst veertien privéonderwijzers had, zag haar vader niet veel, alleen tijdens een speeluurtje. En veel contact met leeftijdsgenootjes had ze ook niet. Als prinsesje speelde Wilhelmina daarom graag en veel met haar poppen. Eén daarvan, haar lievelingspop Susanne, is in de tentoonstelling te zien.
Hugenotenkruisje van koningin Wilhelmina
Mooi uitgelicht in een kleine vitrine is een klein gouden hugenotenkruisje te zien. Koningin Wilhelmina droeg dit kruisje altijd, onder haar kleding. Het was iets voor haarzelf. Niemand anders zag het. Voor de vorstin was het protestantse geloof een belangrijke bron van inspiratie en houvast.
Vanaf de negentiende eeuw werd de koning steeds meer gepresenteerd als rolmodel en werd het koninklijk gezin beschouwd als een voorbeeld voor alle Nederlandse gezinnen.
“Het familieleven moet dus zichtbaar zijn voor het publiek en wordt zorgvuldig geregisseerd, bijvoorbeeld tijdens georganiseerde fotosessies voorafgaand aan en tijdens vakanties. Tegelijkertijd zijn media en publiek erg nieuwsgierig naar het ‘echte’ privéleven van de Oranjes. Daardoor wordt soms duidelijk dat ook het leven achter de paleisdeuren niet altijd even harmonieus is. Dat bewees de affaire rond Juliana en gebedsgenezeres Greet Hofmans in de jaren 1950.”
Meesterwerk
De eerste tijdelijke tentoonstelling van het vernieuwde Paleis Het Loo gaat over het verbouwingsproces en de renovatie. Jarenlang was het voorplein een metersdiepe bouwplaats. Bezoekers ontdekken wat er allemaal kwam kijken bij de verbouwing. Met trots bestempelt het museum de uitbreiding als een nieuw Meesterwerk.
De aanleiding voor de grote verbouwing was de noodzakelijke verwijdering van ruim vierduizend vierkante meter asbest. Veel van dat asbest was tijdens een renovatie in de jaren 1977-1984 als brandwerend materiaal enthousiast achter veel wanden, vloeren en plafonds geplaatst. Landelijke richtlijnen bepaalden enkele jaren geleden echter dat alle overheidsgebouwen in 2021 asbestschoon moesten zijn. Januari 2018 sloot het museum vanwege deze sanering de deuren en moesten maar liefst vijfduizend objecten tijdelijk verplaatst worden naar een extern depot. Het museum greep de gelegenheid meteen aan om het voorplein aan te pakken en een langgekoesterde wens in vervulling te laten gaan: de realisatie van extra tentoonstellingsruimten, zodat meer objecten uit de rijke collectie aan het publiek kunnen worden getoond. Vanwege de harde eis dat het gevelaanzicht niet mocht worden aangetast, was de realisatie van die uitbreiding een flinke uitdaging.
De tijdelijke presentatie laat zien voor welke moeilijkheden men precies kwam te staan en wat er allemaal bij het project kwam kijken. Zo moest het paleis, dat direct op zand is gebouwd, deels tijdelijk van een nieuwe fundering worden voorzien. Na het uitgraven van het voorplein ontstond een soort badkuip dat zich vulde met grondwater.
Een jaar geleden gingen het paleis en de tuinen al open voor het publiek.. De totale verbouwing duurde vijf jaar en heeft 171 miljoen euro gekost. Paleis het Loo hoopt met de vernieuwing flink meer bezoekers te trekken. Het wil doorgroeien van 350 naar zeker 500 duizend bezoekers per jaar.
Publicaties
Ter gelegenheid van de heropening zijn er deze week twee boeken uitgebracht. Het boek Ontdek Paleis Het Loo vertelt het verhaal van drie eeuwen hof- en buitenleven van de Oranjes. Daarnaast is er de bijna zevenhonderd pagina’s tellende monografie Paleis Het Loo. Een koninklijk huis, over de bouw, inrichting, bewoning en tuinen van het paleis, vanaf de aankoop van het terrein door prins Willem III in 1684 tot en met de openstelling als museum onder koningin Beatrix in 1984.
